| . |
O FORDONIE...
| . |
Następcą Wyszogrodu jest miasto Fordon, ale w sposób pośredni. Rynek fordoński założono 2 km od grodziska. Dzięki temu pozostałości Wyszogrodu można podziwiać do dnia dzisiejszego.
Miastu od swego zarania nie przeznaczono roli warowni obronnej, lecz rolę gospodarczą, obsługi handlu wiślanego.
Dlatego miasta nie obwiedziono murami, a pierwszorzędne znaczenie miała komora celna, początkowo lokalna, a od 1594 r. królewska o znaczeniu państwowym.
O ile Bydgoszcz miała szczęście skorzystać z funduszy królewskich oraz rozmachu budowlanego Kazimierza Wielkiego, to Fordon rozwijał się powoli.
Miasto nie posiadało większej rangi administracyjnej, wchodząc w skład starostwa bydgoskiego jako jedno z 4 miast: Bydgoszczy, Fordonu, Solca i Koronowa.
Jedną z cech charakteryzujących Fordon był duży udział ludności żydowskiej, która stanowiła większość mieszkańców zwłaszcza w okresie XVIII do połowy XIX wieku.
Symbolem trzech nacji tworzących Fordon: Polaków, Żydów i Niemców są dzisiaj zabytkowe obiekty kultu religijnego wyróżniające się wśród architektury miasta: kościół katolicki, ewangelicki i synagoga.
Prawie czysto polski charakter miasto nabrało od lat trzydziestych XX wieku.
Przez około 52 lata było miasteczkiem znanym z jednego z najdłuższych mostów Środkowej Europy.
Od okresu międzywojennego, aż po dzień dzisiejszy słynie z kobiecego więzienia, zbudowanego w centrum miasta.
W 1973 r. Fordon został włączony do Bydgoszczy. Utracił suwerenność, aby w zamian uzyskać wielką liczbę - blisko 80 tys. nowych mieszkańców, którzy zasiedlili zbudowaną od podstaw dzielnicę mieszkaniową.
|
HISTORIA FORDONU W PIGUŁCE
| . |
Przedrozbiorowe dzieje dzisiejszego Fordonu liczą sobie ponad 800 lat. Początek osadnictwa średniowiecznego na tym terenie wiąże się z Wyszogrodem. Po upadku grodu, jego funkcje polityczne, administracyjne, gospodarcze i obronne przejęła Bydgoszcz.
Okres staropolski (1382-1772)
Bezpośrednim spadkobiercą Wyszogrodu zostało miasto Hoghemburg powołane przez Władysława Opolczyka 21. października 1382 r. Lokowane na zachód od dzisiejszego rynku zostało od początku wciągnięte w wir zatargów Polski z Zakonem.
Na szczególną uwagę zasługuje zmiana prawa miejskiego z chełmińskiego na magdeburskie, jakiego dokonał Władysław Jagiełło 4. lipca 1424 r. Jest to dość rzadki przypadek tego typu działań. Podobnie jak Bydgoszcz, Fordon w okresie złotego i srebrnego wieku Rzeczpospolitej (kon. XIV - poł. XVII w.) przeżywał rozwój gospodarczy.
Najazd szwedzki w 1656 r. spowodował gwałtowne załamanie, ale z końcem XVII wieku miasto zaczęło dźwigać się ze zniszczeń. Jednak największe spustoszenia przyniosła wojna północna trwająca 20 lat od początku XVIII wieku. Miasto i okoliczne wsie całkowicie się wyludniły. Intensywna odbudowa przypadła na II połowę XVIII wieku.
Miasto od chwili założenia nigdy nie doszło do jakiegoś znaczenia, nawet w regionie kujawskim. Jedyną ważną instytucją była królewska komora celna. Mieszkańcy w liczbie kilkuset, żyli z uprawy drobnych kawałków ziemi oraz kupiectwa. Brakowało murów miejskich, zabudowa miasta była uboga, drewniano-gliniana, a powtarzające się pożary, zarazy i powodzie skutkowały ciągłym procesem odbudowy zniszczeń.
Obiekty kultu stanowiły: kościół parafialny pw. św. Mikołaja oraz bożnica żydowska.
Specyficzną cechą miasta od XVI w. był duży odsetek ludności żydowskiej.
Nasilenie migracji Żydów było spowodowane wyrugowaniem ich w 1555 r. z sąsiedniej Bydgoszczy.
Jednak nie dochodziło do tarć między ludnością żydowską a chrześcijańską, a nawet można mówić o współpracy tych społeczności.
Okolice miasta, jego patrymonium zasiedlali koloniści holenderscy zwani Olędrami.
Okres rozbiorów (1772-1920)
Po uruchomieniu kanału bydgoskiego w 1773 r., Fordon dzięki położeniu na styku żeglugi Gdańsk-Berlin stał się miejscem pobierania opłat i nadzoru transportu rzecznego.
Dlatego dawną komorę celną przekształcono w pruską Dyrekcję Ceł i Akcyzy (1783), dla której zbudowano nowy gmach istniejący do dnia dzisiejszego.
W XIX w. Fordon uzyskał szereg inwestycji, z których najważniejsze to: brukowanie ulic, utwardzenie drogi (1859) i budowa linii kolejowej (1885) do Bydgoszczy, budowa ufortyfikowanego mostu przez Wisłę, najdłuższego w Niemczech (1893), regulacja Wisły.
Fordon w dużej mierze stał się miastem rolniczym, gdzie wytwarzane były produkty, które zaspokajały potrzeby miejscowej ludności. Z większych zakładów przemysłowych powstałych pod koniec XIX w. można wyróżnić zwłaszcza cegielnię Mendzega, tartaki oraz fabrykę papy.
Od 1840 r. Fordon zmieniał oblicze z miasta zabudowy drewniano-glinianej na murowaną.
Zajęcie Fordonu przez Prusaków zapoczątkowało germanizację polskiej ludności.
Udział Niemców i Żydów powiększył się znacznie. Fordon wyznaczono miejscem osiedlania się Żydów z okręgu bydgoskiego.
W związku z tym w latach 30-stych XIX w., Żydzi stanowili aż 72% populacji. Dopiero w II połowie XIX w. nastąpił gwałtowny odpływ Żydów, natomiast Niemcy stanowili ponad połowę ludności. Pod koniec okresu zaborów liczba mieszkańców sięgnęła ok. 2,6 tys.
W 1879 r. zbudowano świątynię gminy ewangelickiej pw. św. Jana, użytkowaną obecnie jako kościół katolicki.
Okres międzywojenny (1920-1939)
W okresie międzywojennym Fordon był najmniejszym miastem powiatu bydgoskiego, nieco ustępując pod względem liczby ludności miastom Koronowo i Solec Kujawski.
Już w 1920 r. pojawił się projekt przyłączenia Fordonu do Bydgoszczy, który nawet przegłosowała Rada Miejska. Nie zrealizowano go jednak.
W okresie 20-lecia Fordon podwoił liczbę mieszkańców do poziomu blisko 5 tys. osób.
Z drugiej strony nastąpiło znaczne spolszczenie ludności (91%) i ubytek Żydów.
Obszar miasta zwiększono o połowę kosztem otaczających wsi.
Fordon był ośrodkiem przemysłu i rzemiosła, natomiast jego funkcja związana z obsługą okolicznego rolnictwa posiadała znaczenie wtórne. Największe znaczenie w mieście posiadała cegielnia Alberta Medzega - lojalnego wobec Polski Niemca. Należała wówczas do największych i najnowocześniejszych tego typu zakładów w kraju.
W 1925 r. Fordon uzyskał regularne połączenie autobusowe z Bydgoszczą, a w 1932 r. oddano do użytku przystań żeglugi rzecznej "Vistula".
W latach 1927-33 zbudowano od podstaw nowy, obszerny kościół katolicki pw. św. Mikołaja (istniejący do dzisiaj). Poza tym funkcjonowała nadal gmina ewangelicko-unijna, użytkując kościół pw. św. Jana oraz gmina żydowska.
Od czerwca 1920 r. w danym gmachu Dyrekcji Ceł zaczęło funkcjonować więzienie dla kobiet, zaliczane do więzień "ciężkich".
Dzięki staraniom LOOP w 1933 r. założono na terenie podmiejskim Fordonu na stokach Czarnej Góry (obecnie nazywana Górą Szybowników) Okręgową Szkołę Szybowcową.
Lata II wojny światowej (1939-1945)
Fordon ze względu na położenie przy moście kolejowo-drogowym przez Wisłę stanowił ważny punkt strategiczny. 2 września 1939 r. w czasie nalotów nastąpiło zawalenie się jednego przęsła mostu. Niemcy odbudowali go pod koniec 1941 r.
Okupacja to dla Fordonu, jak i innych miejscowości czas martyrologii. Drugiego października 1939 r. zamordowano pod murem kościoła burmistrza Wawrzyniaka, księży oraz wymordowano Żydów. W Dolinie Śmierci w październiku 1939 zamordowano tysiące osób inteligencji bydgoskiej.
Więzienie w Fordonie należało do najcięższych zakładów karnych dla kobiet w okręgu. Do 1944 r. ok. 110 osób zmarło, a blisko 500 przetransportowano do Oświęcimia.
Wskutek wysiedleń i wywózek ludności pod koniec wojny ludność Fordonu spadła z 5 do 3,5 tys. osób.
Okres powojenny 1945-1972
Wyzwolenie Fordonu nastąpiło 27 stycznia 1945 r. Nie przetrwał tego most fordoński wysadzony dzień wcześniej przez Niemców. W 1951-56 r. zbudowano od podstaw nowy most (dług. 1 km), skrócony względem poprzedniego.
W 1947 r. pojawił się ponownie plan połączenia Fordonu z Bydgoszczą, ale go nie zrealizowano. Poszerzono za to obszar miasta o graniczące na północy wsie.
Reforma polskiej administracji państwowej przeprowadzona mocą ustawy z 1950 r. wprowadziła ustrój na wzór radziecki.
Upaństwowiono zakłady pracy. Do ważniejszych z nich zaliczały się: Zakłady Ceramiki Budowlanej, Przetwórnia Owocowo-Warzywna, Zakłady Papiernicze, tartak, oddział Bydgoskiej Fabryki Mebli i inne.
Większość mieszkańców znajdowała zatrudnienie w zakładach przemysłowych, ale 1/5 mieszkańców dojeżdżała do zakładów bydgoskich.
W 1971 r. ukończono budowę jedynego zakładu stawianego od podstaw. Była nim słodownia z elewatorem zbożowym.
Rozwijało się budownictwo mieszkaniowe, zwłaszcza indywidualne. Pod względem budownictwa domów jednorodzinnych Fordon przodował w powiecie bydgoskim.
Fordońska Spółdzielnia Mieszkaniowa powołana w 1963 r. zbudowała 9 bloków mieszkalnych, a fordońskie zakłady drugie tyle.
Na wzgórzach funkcjonowała Fordońska Szkoła Szybowcowa (do 1958 r.).
W latach 60-tych przebudowano ul. Fordońską na drogę dwujezdniową oraz zbudowano stadion "Wisła".
Od 1945 do 1972 r. liczba mieszkańców Fordonu wzrosła 2,5-krotnie do 8,7 tys.
Fordon dzielnicą Bydgoszczy - okres po 1973 r.
1. stycznia 1973 r. Fordon stał się dzielnicą Bydgoszczy. Za głosowali ówcześni radni fordońscy.
Głównymi argumentami przemawiającymi z "fuzją" były:
 pilna potrzeba znalezienia nowych terenów pod budownictwo mieszkaniowe
atrakcyjność terenu Fordonu pod lokalizację wielkiej dzielnicy mieszkaniowej (gleby nierolnicze, geotechnika, brak zabudowy, walory krajobrazowe)
budowa na obszarze pomiędzy Bydgoszczą a Fordonem Zespołu Szkół Wyższych - ATR
Fordon był faktyczną dzielnicą przemysłową stolicy województwa
etap realizacji programu zagospodarowania aglomeracji bydgosko-toruńskiej
Dalsze tereny, aż po Łoskoń i Mariampol włączono w 1977 r. w celu umożliwienia budowy dzielnicy.
W 1973 r. rozpoczęto przygotowania do pierwszego etapu planu Wschodniej Dzielnicy Mieszkaniowej. Nazwa nie przyjęła się i dla mieszkańców Bydgoszczy nowa dzielnica została "Nowym Fordonem". Koncepcje dzielnicy zmieniały się do końca lat 70-tych. Ostatecznie miało powstać osiedle na 160 tys. mieszkańców na tarasach dolnym i górnym.
Pierwszy blok zasiedlono 16 XI 1982 r. Do 1992 r. zbudowano 11 tys. mieszkań na 5 osiedlach. Dwa ostatnie osiedla dolnego tarasu (Nad Wisłą) zaczęto realizować już po zmianie systemu politycznego.
Ustanowienie w 1993 r. na skarpie fordońskiej Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Wisły utrudniło zabudowę górnego tarasu.
W tym czasie liczba mieszkańców dzielnicy sięgnęła 70 tys., a stary Fordon podwoił liczbę mieszkańców do 19 tys.
Wizje Nowego Fordonu, jakie powstały w latach 70-tych nie doczekały się pełnego urzeczywistnienia z wielu powodów: opóźnień realizacji, problemów z uzbrojeniem terenu, kryzysu gospodarczego lat 80-tych, zmiany systemu politycznego w 1989 r.
Do dzisiaj czekają na rozwiązanie problemy efektywnego skomunikowania dzielnicy z obszarem macierzystym Bydgoszczy oraz budowy infrastruktury kulturalno-rozrywkowej (złagodzone po 1989 r.).
|
|
. |
