.
x SZCZEGÓŁOWA HISTORIA FORDONU x

DROGOWSKAZ
FORDON - WSTĘP
O Fordonie...
Historia Fordonu w pigułce
SZCZEGÓŁOWA HISTORIA FORDONU
FORDON STAROPOLSKI (1424 - 1772)
FORDON W LATACH ROZBIORÓW (1772-1920)
FORDON W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM (1920-1939)
Lata II Wojny Światowej (1939-1945)
OKRES POWOJENNY (1945-1972)
FORDON DZIELNICĄ BYDGOSZCZY - OKRES PO 1973 r.
FORDON DZISIAJ
Panoramy Fordonu...


FORDON STAROPOLSKI (1424 - 1772)

.

Lokacja

(kliknij, aby powiększyć)
Herb Fordonu (więcej o historii tegoż w dziale LEGENDA O ŚW. WOJCIECHU)
Źródło: Wikimedia Commons
Początek Fordonu łączy się ściśle z faktem zniszczenia Wyszogrodu przez Krzyżaków 12 maja 1330 r. Odtąd kolejni władcy tych ziem czynili starania w celu odbudowy grodu. 21 października 1382 r. Władysław Opolczyk powołał na prawie chełmińskim miasto Hoghemburg (pol. Wyszogród). Patrymonium obejmowało 4 wsie (Pałcz, Łoskoń, Miedzyń, Wyszogród) i 5 wysp na Wiśle. Miasto miało prawo pobierania cła na Wiśle i prawo składu. Powołany do życia nowy ośrodek miejski powstał na nowym obszarze 2 km na północny-wschód, w centrum dzisiejszego Fordonu. - miejscu adekwatnym dla przewidywanej roli miasta w obsłudze handlu wiślanego.

Jednak w nowym miejscu pierwotną nazwę stopniowo zarzucano. Pojawiła się nowa nazwa Fordon - wymieniona po raz pierwszy w 1409 r.
Nazwa określała funkcję miasta. Fordan - oznaczało bowiem pobieranie opłat celnych na rzece, rodzaj podatku wodnego, zwanego także czwartym groszem.

(kliknij, aby powiększyć)
położenie Fordonu i Wyszogrodu na tle współczesnej mapy
W 1393 r. Kujawy, w tym Fordon wróciły pod panowanie króla polskiego Władysława Jagiełły. Król - nieprzyjazny względem sympatyzującego z Krzyżakami Opolczyka, zamierzał odwrócić porządki, jakie przez 13 lat zaprowadzał na tej ziemi książę śląski.

Zatem, 4 lipca 1424 r. król Władysław Jagiełło wystawił nowy miejski dokument lokacyjny. Tym razem widniało tam określenie Fordan. Król dokonał reorganizacji prawnej miasta, w miejsce prawa chełmińskiego wprowadził prawo magdeburskie. Przyczyną zmiany była m.in. walka z Zakonem o żeglugę na Wiśle. Fordon z Bydgoszczą i Solcem stanowił zespół ośrodków, które znajdowały się w centrum tych walk. W myśl przywileju Opolczyka miastem wzorcowym dla Fordonu został krzyżacki wówczas Toruń, konkurent handlowy strony polskiej. Jagiełło jako miasto wzorcowe wyznaczył Bydgoszcz, eliminując tym samym Zakon z wywierania wpływu na Fordon.
Starosta bydgoski Janusz Brzozogłowy został wójtem fordońskim. Tym samym trzy miasta Bydgoszcz, Fordon i Solec będące bramami w kierunku Pomorza i Ziemi Chełmińskiej stały się jednolitym zapleczem dla Kujaw.

(kliknij, aby powiększyć)
Lokacje i patrymonia Bydgoszczy i Fordonu na tle dzisiejszej aglomeracji
Król dokonał reorganizacji prawnej miasta, zamiast powołania nowego ośrodka. Nadane przywileje były nieco mniejsze, niż te same nadane przez Opolczyka. Król ustanowił m.in. dziedzicznego wójta, uzależnionego od króla oraz czynsz roczny na rzecz skarbu królewskiego.
Patrymonium miejskie wyznaczone dokumentem Władysława Jagiełły obejmowało okoliczne wsie i osady m.in. Rybaki, Niecponie, Łoskoń, Pałcz, Jasieniec, Suczyn, Mały Fordonek, Siersko, Siernieczek, Ujście (tereny dzisiejszej Bydgoszczy na wschód od wiaduktów warszawskich), 4 wyspy na Wiśle: Kępę Miejską, Kępę Ostromecką, Kępę Fordońską zwaną Bobrówka oraz Łachę.
Piąta wyspa naprzeciw grodziska zwana była Kępą Zamkową i była własnością wójta. Patrymionium pozostało więc zbliżone do tego, które ustanowił Władysław Opolczyk. Zmiana dotyczyła wprowadzenia wsi Czersko (obok brodu na Brdzie) zamiast Miedzynia (obszar dzisiejszego górnego tarasu Nowego Fordonu).

Wkrótce mieszkańcy okolic dawnego grodu Wyszogród przenieśli się do Fordonu. Tereny wokół dawnego grodu pozostały niezamieszkane, użytkowane odtąd jako pola uprawne.

Patrymonium miejskie pozostawało w gestii miasta i miało służyć jego mieszkańcom, ale nie zawsze tak bywało. Grunty wydzierżawiano szlachcicom z okolicznych wsi, bogatym mieszczanom, a od połowy XVII w. wyspy wiślane zagarnął Piotr Mostowski - wojewoda pomorski, którego potomkowie później w Ostromecku wybudowali pałac, stojący po dzień dzisiejszy.

Ludność

Fordon był niewielkim miastem, porównywalnym raczej z dzisiejszą osadą wiejską.
Należy jednak mieć na uwadze, że duże ówczesne miasta w skali dzisiejszej byłyby małymi mieścinami.
Liczba mieszkańców Fordonu wynosiła kilkaset osób, pod koniec XVIII wieku dochodząc do 850:
w 1583 r. - ok. 200, mniej niż w Pakości (850) i Koronowie (975)
w 1663 r. - 470 osób - więcej niż w Pakości (460), Koronowie (340)
w 1674 r. - 271 osób - więcej niż w Pakości, Koronowie, a nawet w Inowrocławiu

Wyludnienie spowodowały wojny poczynając od "potopu" szwedzkiego, aż po wojnę północną. W 1712 r. zanotowano w mieście tylko 5 rodzin katolickich i 6 żydowskich.

Od połowy XVIII notowano wzrost liczby mieszkańców:
w 1765 r. - ok. 700 mieszkańców, w tym 398 Żydów
w 1774 r. - 861 mieszkańców, w tym 528 Żydów
w 1781 r. - 928 mieszkańców, w tym 254 katolików, 200 ewangelików i 500 Żydów

(kliknij, aby powiększyć)
Synagoga w Fordonie przy ulicy Bydgoskiej 22
Fordon był miastem o dużym udziale Żydów. Był jednym z 8 (na 24) miast na Kujawach, gdzie zezwolono osiedlać się starozakonnym.
Żydzi w Fordonie pojawili się na pocz. XVI w. W drugiej poł. XVI w. powstała gmina żydowska. Mające miejsce w tym czasie wyrugowanie Żydów z Bydgoszczy (1555 r.) wpłynęło na wzrost liczby osób tej nacji osiedlających się w Fordonie.
Żydzi posiadali synagogę na rynku, odbudowaną w 1699 r. W 1781 r. zbudowano nową, istniejącą do dzisiaj. Od XVII w. mieszkali w dzielnicy żydowskiej.
Pod koniec okresu staropolskiego Żydzi stanowili większość - ok. 60% ludności miasta.
Od XVII w. okolice miasta, jego patrymonium zasiedlali koloniści holenderscy zwani Olędrami.

Fordon, choć miał bardzo dogodne położenie, nie uczestniczył w handlu wiślanym. Miasto nie trudniło się handlem zbożem. To Bydgoszcz była okolicznym centrum skupu zboża. Mieszkańcy Fordonu trudnili się rolnictwem, rybołówstwem, rzemieślnictwem, piwowarstwem oraz skromniej kupiectwem.
Na Rynku stały kramy kupieckie. Natomiast towary masowe nabywano nad Wisłą bezpośrednio ze statków. Większość mieszkańców uprawiała poletka pod miastem, posiadała żywy inwentarz i narzędzia rolnicze.

Miasto

(kliknij, aby powiększyć)
Panorama Fordonu z 1745 r., rysunek J.F. Steinera, orginał w Muzeum Okręgowym w Toruniu
Źródło: "Dzieje Ostromecka" Z. Raszeja
Lokowany w 1382 r. Hoghemburg, a w 1424 r. Fordon zajmował teren położony na zachód od dzisiejszej ul. Wyzwolenia.
Centralnym punktem miasta był rynek. Ulice były wąskie, nie było murów miejskich. Tylko kilka obiektów było murowanych: kościół, komora celna i domy niektórych mieszczan.
Ratusz istniał do 1656 r. kiedy spłonął. Odbudowywano go przez następne 40 lat.

Wokół miasta przebiegały drogi do Bydgoszczy, Jarużyna oraz ważna przeprawa przez Wisłę.
Droga do Bydgoszczy prowadziła inaczej niż dzisiaj - drogą jarużyńską na północ od miasta. W miejscu przyszłego mostu przez Wisłę znajdowała się przystań wodna zapewniająca połączenie Fordonu z Ostromeckiem.
W ciągu następnych lat miasto rozwijało się w kierunku wschodnim.

Dzieje XV-XVIII w.

Do XVII w. dzieje Fordonu nie obfitują w ważniejsze wypadki historyczne. W 1441 r. miasto wraz ze starostwem bydgoskim, Gniewkowem i Solcem znalazło się w rękach kasztelana i starosty inowrocławskiego Mikołaja Szarlejskiego. W 1457-1600 Bydgoszczą i Fordonem rządził ród Kościeleckich. Przez cały okres staropolski Fordon należał do powiatu bydgoskiego - jednego z 2 powiatów niewielkiego województwa inowrocławskiego.

W 1563 r. Zygmunt August potwierdził dokument lokacyjny Władysława Jagiełły.

W XVI w. w Fordonie funkcjonowała komora celna o lokalnym znaczeniu. Dopiero przeniesienie w 1594 r. przez Zygmunta III Wazę miejsca pobierania cła wiślanego z Białej Góry nad Nogatem do Fordonu było czynnikiem sprzyjającym rozwojowi miasta i sąsiedniej Bydgoszczy.
Komora fordońska była ważnym elementem krajowego systemu celnego. Tutaj kontrolowano towary szlacheckie wiezione z Gdańska, oraz wiezione przez mieszczan w obu kierunkach. Był to budynek murowany znajdujący się nad Wisłą pod miastem. Nad wejściem znajdował się orzeł. Obsługą zajmowało się ok. 10-15 osób. Żołnierze i pachołcy skarbowi mieli prawo strzelać z muszkietu do nieprzybijających do brzegu statków.

Fordon w regularnych odstępach nawiedzały klęski żywiołowe. Sprzyjały temu: położenie miasta tuż nad rzeką oraz drewniana zabudowa. Pokrótce można wymienić:
pożary: 1584, 1617 (spalone doszczętnie miasto), 1649, 1692, 3-krotne w latach 1702-1717, 1726, 1763
zarazy: 1623 (potem zawleczona do Bydgoszczy), 1656, 1678
wielka powódź: 1713 r.

W czasie "potopu szwedzkiego" 16 IV 1656 r. miasto zostało doszczętnie spalone i okupowane przez 2 lata. Szwedzi założyli tutaj obóz strzegąc przeprawy przez Wisłę.
Największe nieszczęścia spadły z początkiem XVIII wieku. Wojna północna spowodowała wyludnienie miasta i okolicznych wsi.
W I połowie XVIII w. wskutek ustawicznych pochodów wojsk (szwedzkich, saskich, polskich, rosyjskich), ściągania kontrybucji i podatków, w Fordonie zasiedlonych było tylko 12 domów, a 84 świeciły pustkami. Ponowny rozwój miasta datuje się na II poł. XVIII wieku.

Wyznania

Na terenie miasta istniał od 1596 r. drewniany kościół, w 1600 r. zbudowany jako murowany.
Początkowo funkcje duszpasterskie pełnił kościół wyszogrodzki ufundowany po zniszczeniu w 1349 r. W dokumentach z 1413, 1563 i 1577 kościół fordoński nazywano równocześnie wyszogrodzkim.
Jednak w tym czasie drewniany kościół pw. św. Magdaleny stojący koło grodziska w Wyszogrodzie był już podporządkowany fordońskiemu. Zanotowano w 1583 r. , że jeszcze istniał, budowy drewnianej, dość zaniedbanej. Rozebrano go prawdopodobnie w XVII wieku.
Pierwszy proboszcz z Fordonu pojawił się w 1435 r. Parafia oprócz patrymonium miejskiego obejmowała wsie: Jarużyn, Miedzyń i Strzelce.
Kościół fordoński zniszczony w czasie okupacji szwedzkiej został odbudowany w latach 1665-1699 r.
Budynek był niewysoki, z dachem pokrytym dachówką. Ponownie w ruinę popadł w II poł. XVIII w.

W mieście istniał szpital - przytułek dla ubogich i szkoła prowadzona przez parafię.
Bydgoscy zakonnicy: karmelici, bernardyni, jezuici mieli ścisłe kontakty z mieszczanami fordońskimi. Kontakty odnosiły się do pochówków oraz uczestnictwa fordoniaków w bractwach religijnych.


FORDON W LATACH ROZBIORÓW (1772-1920)

.

Administracja

(kliknij, aby powiększyć)
(kliknij, aby powiększyć)
Orientacyjne mapy departamentu i regencji bydgoskiej
5 sierpnia 1772 r. podpisano w Petersburgu traktat rozbiorowy. Z ziem nad Notecią i Brdą utworzono obwód nadnotecki ze stolicą w Bydgoszczy. W 1775 r. Prusacy utworzyli 4 powiaty: inowrocławski, nakielski, wałecki i bydgoski. Fordon zaliczono do powiatu bydgoskiego, do którego należało ogółem 303 miejscowości.
2 X 1794 r. do Bydgoszczy i Fordonu wkroczył gen. Henryk Dąbrowski. Przekroczył Wisłę w celu zdobycia Torunia. Jednak klęska Kościuszki pod Maciejowicami spowodowała odwrót wojsk polskich.
W latach Księstwa Warszawskiego Fordon należał do powiatu bydgoskiego - jednego z 10 powiatów departamentu bydgoskiego. W 1812 pod Fordonem przeprawiały się przez Wisłę wojska Napoleona.
Po 1815 r. Fordon wchodził w skład powiatu bydgoskiego regencji bydgoskiej Wielkiego Księstwa Poznańskiego.

Miasto

Lustracja dokonana w 1772 r. stwierdza 92 domostwa wykonane na ogół z gliny i drewna, kryte strzechą. Spośród nich, tylko 15 domów było pokrytych dachówką. Miasto nawiedzały liczne pożary, a po ostatnim z nich w 1840 r. władze wydawały koncesje tylko na budowę domów murowanych, krytych dachówką.

Ludność

Na początku XIX w. Fordon wyznaczony został na miejsce osiedlania się Żydów z okręgu bydgoskiego, tym samym Fordon zaczął nabierać coraz bardziej charakteru żydowskiego, tracił swą polskość i katolickość. Największy udział ludności żydowskiej przypadł na lata 30-ste XIX w., kiedy stanowili aż 72% populacji.
1772 r. - 861 osób, w tym 333 chrześcijan (49 domostw) i 528 Żydów (43 domostw)
1816 r. - 1757 osób, w tym 368 katolików, 307 ewangelików i 1082 Żydów, 198 domostw
1831 r. - 2066 osób, w tym 282 katolików, 291 ewangelików i 1493 Żydów, 195 domostw, Niemcy stanowili 14% populacji
1855 r. - 2057 osób, w tym 672 katolików, 1031 ewangelików i 354 Żydów, Niemcy stanowili 50% populacji
1871 r. - 1940 osób, w tym 521 katolików, 851 ewangelików, 468 Żydów oraz 514 analfabetów
1890 r. - 2465 osób (195 domostw), w tym 1065 katolików, 945 ewangelików, 447 Żydów, nie licząc więzienia, gdzie bywało około 240 osób
1910 r. - 2850 osób, w tym 1130 katolików, 1530 ewangelików, 190 Żydów. Polacy stanowili ok. 35% populacji, Niemcy ponad połowę
(kliknij, aby powiększyć)
Rynek w Fordonie na początku XX wieku
Źródło: ?????


Sytuacja Żydów nie była zbyt dobra. Władze pruskie wysiedlały biedotę żydowską.
Dlatego, mimo, iż w 1888 r. fordońskim Żydom przyznano religijną i polityczną autonomię, pod koniec XIX wieku problem żydowski zaczął maleć. Do połowy XIX w. Żydzi przeważali, aby później miał miejsce znaczny spadek obywateli tegoż pochodzenia. Po pierwszej wojnie światowej było ich poniżej 100 osób.
Żydzi posiadali w Fordonie własną bożnicę i szkołę.

Mieszkańcy trudnili się głównie rolnictwem, rybołówstwem, częściowo rzemiosłem i handlem, a zwłaszcza ożywiony był handel ekspedycyjny i sternictwo na Wiśle.

Wyznania

(kliknij, aby powiększyć)
Kościół pw. św. Jana w Fordonie
W Fordonie w okresie pruskim był tylko 1 kościół katolicki pw. św. Mikołaja - murowany. W 1822 r. parafia fordońska została włączona z kujawskiej do diecezji chełmińskiej i ustanowiono w niej dekanat obejmujący 9 parafii podbydgoskich (Fordon, Koronowo, Byszewo, Dobrcz, Osielsko, Włóki, Wtelno, Wudzyn, Żołędowo) .
W latach niewoli pruskiej, z powodu bardzo trudnej sytuacji materialnej społeczności polskiej w Fordonie, stary kościół parafialny był bardzo zaniedbany. Z powodu utrudnień władz pruskich nie podjęto remontu i rozbudowy kościoła.

W 1822 r. utworzono miejscową gminę ewangelicką, do której zaliczono ewangelików z 36 pobliskich miejscowości. Ponadto z gminą fordońską było początkowo związanych 30 miejscowości położonych na prawym brzegu Wisły. W 1855 r. utworzyły one oddzielną gminę z siedzibą w Ostromecku. W 1877-79 zbudowano okazałą neogotycką świątynię ewangelicką pw. św. Jana - obecnie kościół katolicki.

Inwestycje

(kliknij, aby powiększyć)
Stary Fordon widziany z mostu nad Wisłą

(kliknij, aby powiększyć)
Ufortyfikowany most fordoński na przełomie wieków XIX i XX.
Źródło: ?????
Po uruchomieniu Kanału Bydgoskiego, Fordon dzięki położeniu na styku żeglugi Gdańsk-Berlin stał się miejscem pobierania opłat i nadzoru transportu rzecznego. W 1780-83 zbudowano okazały budynek Dyrekcji Ceł i Akcyzy (dzisiaj więzienie), a także podjęto prace przy rozbudowie nadbrzeża portowego.

Duże znaczenie dla rozwoju gospodarczego miasta posiadały inwestycje komunikacyjne i budowa nowych obiektów.
W 1853 r. w byłym budynku komory celnej utworzono rządowy dom poprawczy dla kobiet.
W 1859 r. utwardzono drogę do Bydgoszczy, położono chodniki, wzmocniono brzegi Wisły.
W 1885 r. połączono Fordon linią kolejową z Bydgoszczą.
W 1891-93 za 10 mln marek w złocie zbudowano most fordoński wg projektu radcy Georga Christopha Mehrtensa. Most był w tym czasie najdłuższym obiektem w Niemczech (1325 m). Ze względu na znaczenie strategiczne został silnie ufortyfikowany (warownie i baszty strzelnicze).
Prace przy regulacji Wisły i umacnianiu jej brzegów w sąsiedztwie Fordonu.
W 1909 r. zbudowano remizę strażacką.

W mieście istniały w 1920 r. 5 szkół (ewangelicka, żydowska, mieszana, dokształcająco-zawodowa, prywatna). Największa z nich - szkoła mieszana zajmowała budynek dzisiejszej szkoły podstawowej nr 4.

W 1900 r. powstało Towarzystwo Upiększania Miasta Fordonu - na wzór organizacji bydgoskiej. W 1910 r. zorganizowano kąpielisko rzeczne nad Wisłą z ratownikiem.

Rozwój przestrzenny

Fordon zaliczany był do miast, które przez wiele lat nie rozwijały się przestrzennie. Decydowały o tym takie przesłanki jak: stan finansowy miasta, ubóstwo mieszkańców i klęski (pożary, powodzie). W 1912 r. miasto powiększono o 8% o fragmenty wsi: Fordonek, Suczyn i Pałcz.

Rzemiosło i przemysł

Do połowy XIX wieku, podstawowym źródłem dochodów było rolnictwo, sternictwo i handel, zajazdy i wyszynki.
W mieście organizowano cotygodniowe jarmarki.
W końcu XIX i początku XX w. zaczął rozwijać się przemysł. Utworzono kilka fabryk:
tartak Heinricha Engelmanna (70-100 robotników)
cegielnia Knutza i Kittlera (85 robotników, od 1908 r. właścicielem został Albert Medzeg)
tartak Medzega (30-40 robotników)
żwirownia, piec do wypalania cegły
fabryka papy dachowej Gustava Jacobiego
zakład papierniczy
firmy remontowo-budowlane
zakład ślusarsko-artystyczny
fabryka wyrobów cukierniczych
stolarnie, piekarnie, rzeźnie

Praca w okresie letnim trwała zazwyczaj od świtu do późnego wieczora.
W 1910 w pobliżu miasta podjęto wydobycie węgla brunatnego, ale ze względu na dużą głębokość zalegania, na szerszą skalę wydobycia nie podjęto.
W mieście rozwinął się sektor finansowy kilka banków prywatnych.
Fordon w dużej mierze stał się miastem rolniczym, gdzie wytwarzane były produkty, które zaspokajały potrzeby miejscowej ludności. Istniejący przemysł zaopatrywany był drogą wodną - Wisłą.

Walka o polskość

Zajęcie Fordonu przez Prusaków zapoczątkowało germanizację polskiej ludności. Stanowiska urzędnicze zarezerwowano dla Niemców, a język polski usunięto z życia publicznego, zwłaszcza ze szkół.
W II połowie XIX wieku nastąpiło ożywienie patriotyczne ludności polskiej. Wyrazem tego było wiele inicjatyw:
walka o nauczanie w szkołach w jęz. polskim, podjęte jeszcze przed 1830 r.
ochotnicy z Fordonu walczący w Powstaniu Styczniowym w 1863 r.
przerzut broni do Królestwa Polskiego podczas powstania
polskie Towarzystwo Młodzieży Katolickiej utworzone w 1845 r.
Polsko-Katolicki Związek Ludowy utworzony w 1900 r.
strajki szkolne 1906/1907


FORDON W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM (1920-1939)

.

Administracja

Fordon w województwie...
(kliknij, aby powiększyć) ...wielkopolskim (1920-1938 r.)...

(kliknij, aby powiększyć)
...oraz pomorskim (1938-1939 r.)
Wkrótce po reatyfikacji Traktatu Wersalskiego 10 I 1920 r., społeczeństwo Fordonu doczekało się ustanowienia administracji polskiej.
Uroczystość przejęcia Fordonu z rąk niemieckich odbyła się 10 I 1920 r. - podobnie jak w Bydgoszczy. 7 czerwca 1921 r. w Fordonie przebywał Józef Piłsudski.

W okresie międzywojennym Fordon był najmniejszym miastem powiatu bydgoskiego, nieco ustępując pod względem liczby ludności miastom Koronowo i Solec Kujawski. Od 1 kwietnia 1938 r. należał razem z Bydgoszczą do województwa pomorskiego. Przez wiele lat władze samorządowe Fordonu, uwzględniając interesy sąsiedniej Bydgoszczy i regionu, wspierały starania Bydgoszczy o nadanie mu statusu wojewódzkiego. 30 X 1924 r. Rada Miejska Fordonu zaakceptowała plany przeniesienia miasta i powiatu do województwa pomorskiego, ale pod warunkiem zmiany lokalizacji siedziby Urzędu Wojewódzkiego z Torunia na Bydgoszcz.

Niemal natychmiast po odzyskaniu niepodległości ważyły się losy nazwy, a nawet istnienia Fordonu. W związku z przyłączeniem w kwietniu 1920 r. do Bydgoszczy kilkunastu osiedli podmiejskich, pojawił się projekt przyłączenia Fordonu. Rada Miejska zajęła w tej sprawie niezdecydowane stanowisko, zaś na posiedzeniu 4 II 1921 r. większością jednego głosu opowiedziała się za przyłączeniem.
Jednak decyzji tej sprzeciwił się magistrat. Rozpatrywano też projekt zmiany nazwy miasta na Wyszogród Wielkopolski lub Wyszogródek.

Rozwój przestrzenny

(kliknij, aby powiększyć)
Fordon i okolice w 1934 r.
Źródło: ?????
Fordon był miastem stosunkowo rozległym. Obszar 600 ha zwiększono do 899 ha pod koniec lat trzydziestych. W tym czasie 16 III 1929 r. przyłączono do Fordonu wieś Suczyn, fragmenty Pałcza i Łoskonia, natomiast oddano Bydgoszczy Fordonek (dzisiejsze okolice Rometu).
Na obszarze miasta tylko 10% stanowiły tereny zabudowane. Spis w 1921 r. wykazał 251 budynków mieszkalnych z 580 mieszkaniami. Ten sam spis z 1939 r. wykazał 360 budynków z ponad 800 mieszkaniami. 3 nieruchomości posiadała ludność polska, reszta należała do Niemców bądź Żydów.

Ludność

W latach międzywojennych zachodziły w Fordonie dynamiczne procesy demograficzne powodujące szybki wzrost liczby mieszkańców i zmiany struktury narodowościowej.
Fordon podwoił liczbę mieszkańców w okresie 1939-1920 do poziomu blisko 5 tys. osób.
Z drugiej strony nastąpiło spolszczenie ludności i ubytek Żydów.
W 1921 r. Polacy stanowili 61%, a w 1939 r. już 91% mieszkańców.
Gwałtowny odpływ Niemców nastąpił w 1921 r., później ich populacja nie przekraczała 500 osób. Natomiast Żydzi stopniowo opuszczali Fordon, aż ich populacja sięgnęła zaledwie 29 osób w 1939 r.
Większość polskich przybyszów pochodziła z byłego zaboru pruskiego.

Inwestycje

W latach międzywojnia Zarząd Miejski przeprowadził kilka zadań inwestycyjnych m.in.:
budowa domu mieszkalnego (18 mieszkań)
przebrukowanie i położenie chodników na rynku i okolicach

Do 1939 r. dominowały drogi bite, ale tylko część z nich posiadała nawierzchnię brukowaną.

Czyniono starania w celu kanalizacji miasta oraz utwardzenia drogi do Jarużyna. Wybuch wojny przeszkodził tym planom.
Jedynym przedsiębiorstwem komunalnym była Elektrownia Miejska.
Miasto nawiedzały powodzie w 1924 i 1937 r. Podczas największej z nich w 1924 r. pod wodą znalazły się wsie: Pałcz, Łoskoń i Strzelce Dolne.

Życie gospodarcze

(kliknij, aby powiększyć)
Most fordoński w okresie międzywojennym
Źródło: ?????
Po odzyskaniu niepodległości rozpoczął się w Fordonie proces stopniowego przejmowania z rąk niemieckich i żydowskich, drogą wykupu, przedsiębiorstw i zakładów przemysłowych. Jednak aż do 1939 r. właścicielami niektórych zakładów nadal pozostali Niemcy.

Fordon był ośrodkiem przemysłu i rzemiosła, natomiast jego funkcja związana z obsługą okolicznego rolnictwa posiadała znaczenie wtórne. Największe znaczenie w mieście posiadały następujące zakłady:
cegielnia Alberta Medzega - lojalnego wobec Polski Niemca. Cegielnia należała do największych i najnowocześniejszych tego typu zakładów w kraju. W 1922 r. jej produkcja była porównywalna z ilością cegły wytwarzanej przez wszystkie 8 cegielni bydgoskich. Posiadała własną elektrownię obsługującą również miasto. Zatrudnienie sięgało 200 osób.
Fabryka Papieru i Tektury "Fordon" (do 160 pracowników)
Fabryka Papy Dachowej "Impregnacja"
Fordoński Tartak Parowy (po 1925 r. jeden z większych w kraju, położony nad Wisłą, zatrudniał do 180 pracowników)
Wytwórnia Win Owocowych Hubner i Sp-ka
Wielkopolska Składnica Beczek "Fordonia"
zakład produkcji wódek i likierów
Fabryka Obręczy Beczkowych
2 młyny elektryczne
2 mleczarnie oraz kilka piekarni

Funkcjonowało kilkuset rzemieślników oraz kilka hurtowni. W okresie międzywojennym istniały w Fordonie 2 hotele: Hotel Polski i Hotel Kruger oraz kilka restauracji.

W zakresie komunikacji funkcjonowała linia kolejowa z Bydgoszczą, a od 1925 r. linia autobusowa do Bydgoszczy.
Przejście przez most fordoński był odpłatny do czasu, aż fordoński magistrat wywalczył przywilej bezpłatnego korzystania z mostu przez mieszkańców Fordonu.
W 1932 r. oddano do użytku przystań żeglugi rzecznej "Vistula". Znaczenie komunikacji wodnej było bardzo duże, ponieważ jej koszt był niższy od transportu kolejowego i drogowego.

Wyznania

(kliknij, aby powiększyć)
Kościół pw. św. Mikołaja w Fordonie
Świątynia fordońska była siedzibą dekanatu i rozległej parafii sięgającej na zachodzie Siernieczka, a na północy Strzelec.
W wyniku przyrostu ludności stary, niewielki kościół nie mógł spełniać należycie swojej funkcji.
W latach 1927-33 zbudowano od podstaw nowy, obszerny kościół katolicki pw. św. Mikołaja (na miejscu dawnego) wg projektu arch. Stefana Cybichowskiego. Nowy kościół o długości 42 m, szerokości 20 m i wysokości 15 m uwieńczony został wieżą neobarokową o wysokości łącznie z krzyżem 48,8 m. Stał się najpiękniejszą budowlą w mieście.

W okresie międzywojennym funkcjonowała nadal gmina ewangelicko-unijna, użytkując kościół pw. św. Jana oraz gmina żydowska (od 1933 r. włączona do gminy bydgoskiej) z własną synagogą.

Więzienie

Od czerwca 1920 r. zaczęło funkcjonować więzienie dla kobiet. Od 1928 r. zaliczano je do więzień "ciężkich", w którym przebywały osoby skazane na co najmniej 3 lata.

Oświata, kultura, rekreacja

(kliknij, aby powiększyć)
Fordon w okresie międzywojennym.
Trzy wyróżniające się obiekty to budynki kultu religijnego trzech nacji.
W pierwszych latach dwudziestolecia istniały 3 szkoły powszechne, w tym szkoła niemiecka.
Otwarto kino. Znaczny wpływ na życie mieszkańców wywierała działalność kulturalna różnych organizacji i stowarzyszeń, w tym zwłaszcza amatorski ruch muzyczny, śpiewaczy i teatralny. W porze letniej, w niedzielę dużym powodzeniem cieszyły się wycieczki do Ostromecka lub lasu parafialnego w Jarużynie (zwany do dnia dzisiejszego "księżym lasem"). Uczestnicy byli dowożeniu furmankami gospodarzy z Jarużyna i Strzelec Dolnych.

Kursowały też na Wiśle statki pasażerskie do Chełmna i Ciechocinka. Rozwijała się działalność sportowa. W 1923 r. powołano pierwszy klub sportowy "Bałtyk" (potem nazwę zmieniono na Fordoński Klub Sportowy). Organizacją imprez sportowych zajmowały się liczne stowarzyszenia np. Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, organizacje "Strzelca" i "Sokoła". W 1932 r. ukończono budowę boiska i strzelnicy.

Dzięki staraniom LOOP w 1933 r. założono na terenie podmiejskim Fordonu na stokach Czarnej Góry (obecnie nazywana Górą Szybowników) bydgoską szkołę szybowników. Na terenie szybowiska zamontowano wyciągi i chwiejnicę, wzniesiono budynek administracyjny i gospodarczy oraz hangary, w których w 1939 r. znajdowało się ok. 20 szybowców. Od 1936 r. szkoła uzyskała nazwę Okręgowa Szkoła Szybowcowa w Fordonie.
poczytaj więcej o historii szkolnictwa szybowcowego w Bydgoszczy-Fordonie w dziale:
PRZEŁOM FORDOŃSKI - TRZY ZBOCZA I WZGÓRZA BYDGOSKIEGO WĘZŁA WISŁY


Lata II wojny światowej (1939-1945)

.
(kliknij, aby powiększyć)
Zniszczony most przez Wisłę... (1939 r.)
Źródło: ?????
Fordon ze względu na położenie przy moście kolejowo-drogowym przez Wisłę stanowił ważny punkt strategiczny. W sierpniu 1939 r. most - podobnie jak mosty w Tczewie i Grudziądzu - zaminowano. 2 września 1939 r. Niemcy dokonali nalotów na Fordon i Bydgoszcz. W czasie bombardowania przystani wiślanej nastąpiło odpalenie przygotowanego ładunku wybuchowego na moście i zawalenie się jednego przęsła. Zniszczenie mostu spowodowało, że armia "Pomorze" zmuszona była przeprawić się przez Wisłę w okolicach Świecia, a Wehrmacht miał zagwarantowaną bardziej bezpieczną przeprawę na odcinku Fordon-Grudziądz.

Od początku października 1939 rozpoczęła się akcja Selbstschutzu eksterminacji polskich przywódców i inteligencji. Drugiego października1939 zamordowano pod murem kościoła w Fordonie burmistrza Wawrzyniaka, księży miejscowej parafii (ks. dziekan w czasie egzekucji wzniósł okrzyk "Niech żyje Chrystus, niech żyje Polska") i 5 innych osób oraz wymordowano Żydów w mieście.
W Dolinie Śmierci w październiku 1939 zamordowano tysiące osób inteligencji bydgoskiej. Rozpoczęły się wysiedlenia mieszkańców do Generalnego Gubernatorstwa, wywózki na roboty do Niemiec oraz sprowadzanie osadników z Niemiec.
W dawnej żydowskiej bożnicy Niemcy urządzili kino, dlatego nie została zburzona, jak synagoga w Bydgoszczy.
Władze niemieckie dążyły do odbudowy uszkodzonego mostu. Pod koniec 1941 r. most naprawiono. Pod koniec wojny ludność Fordonu spadła z 4939 do 3514 osób.

Administracyjnie Fordon należał do rejencji bydgoskiej Okręgu Rzeszy Gdańsk - Prusy Zachodnie.
W tym czasie był najmniejszym miastem powiatu bydgoskiego. Dla porównania (1943):
Fordon - 842 ha, 3,77 tys. osób
Solec Kujawski - 1998 ha, 4,22 tys. osób
Koronowo - 2734 ha, 5,54 tys. osób

Więzienie w Fordonie należało do najcięższych zakładów karnych dla kobiet w okręgu. Osadzano w nim do 1944 r. tylko Polki i Żydówki. W tym okresie ok. 110 osób zmarło, a blisko 500 przetransportowano do Oświęcimia.


OKRES POWOJENNY (1945-1972)

. Zimowa ofensywa armii radzieckiej w 1945 r. zakładała osiągnięcie rubieży dolnej Wisły.
26 stycznia 1945 r. cofające się oddziały niemieckie wysadziły most fordoński. 27 stycznia 1945 r. Fordon był wolny. Zaczęły się deportacje na Syberię osób, które w latach wojny posiadały III niemiecką grupę narodową. Aresztowania odbywały się nocą.

Ludność i rozwój przestrzenny

(kliknij, aby powiększyć)
Fordon w województwie bydgoskim (1950-1975 r.)
Fordon razem z Bydgoszczą należał do województwa pomorskiego (do 1950 r.), później bydgoskiego.
Liczba ludności miasta wzrosła o 22% z 3514 osób w 1945 r. do 4283 osób w 1950.
W 1972 liczba mieszkańców doszła do 8733 osób, czyli 2,5x więcej niż w 1945 r.

Nie zrealizowano planu połączenia Fordonu z Bydgoszczą z 1947 r., ponieważ jak uznali radni "odległość 13 km byłaby zbyt uciążliwa dla fordoniaków".

W 1949 r. przyłączono do miasta wsie: Pałcz i Zofin, mające silne powiązania gospodarcze z Fordonem. Była to realizacja fragmentu większego projektu, który zakładał wydatniejsze poszerzenie miasta m.in. aż o Strzelce Dolne.

Inwestycje

(kliknij, aby powiększyć)
Nowy most w Fordonie przez Wisłę, widok współczesny
Reforma polskiej administracji państwowej przeprowadzona mocą ustawy z 20 III 1950 wprowadziła ustrój na wzór radziecki.
Pierwszorzędną rolę odgrywały Rady Narodowe, które stały się "gospodarzami w terenie". Miejskiej Radzie Narodowej udało się przeprowadzić m.in. następujące inwestycje:
remonty kapitalne 72 budynków miejskich
budowa budynku mieszkalnego dla 16 rodzin - pracowników Centralnego Więzienia
budowa Państwowego Technikum Ceramiki Budowlanej
budowa 7 bloków mieszkalnych
budowa pawilonu handlowego przy ul. Bydgoskiej
kapitalny remont 4 studni publicznych
zelektryfikowanie osiedla domków jednorodzinnych
założenie oświetlenia i ułożenie chodników przy głównych ulicach
rozbudowa stadionu FKS "Wisła"

Natomiast z powodu nieadekwatnych do potrzeb przydzielanych centralnie funduszy nie udało się przeprowadzić wielu ważnych i istotnych dla mieszkańców inwestycji np.:
rozwiązania problemu zaopatrzenia ludności w wodę pitną (niedorozwój sieci wodociągowej)
brak skanalizowania miasta
brak nowych szkół podstawowych i ponadpodstawowych
brak przedszkola

W 1946 r. przystąpiono do rozbiórki mostu, a w 1951-56 r. zbudowano od podstaw nowy most (dług. 1 km), skrócony o 300 m względem poprzedniego w wyniku zastąpienia jego fragmentów od strony Ostromecka nasypem ziemnym.

Gospodarka, przemysł

Upaństwowiono zakłady pracy. Do 1950 r. funkcjonowały następujące zakłady:
Państwowa Przetwórnia Owocowo-Warzywna nr 13
Wrocławskie Zakłady Papiernicze - Fabryka w Fordonie
Zakłady Przemysłowe A. Medzega w Fordonie pod zarządem państwowym
Fabryka Papy Dachowej "Impregnacja" sp. z o.o. pod zarządem państwowym
Tartak "Las Polski" - ośrodek przemysłu drzewnego w Fordonie

Obok zakładów przemysłowych funkcjonowały też zakłady rzemieślnicze (47) i placówki handlowe (25). Zlokalizowano Ośrodek Zdrowia i prowadzono 2 szkoły.
Wyremontowano synagogę żydowską i przeznaczono go na Dom Kultury. W 1945 r. wznowiono loty szybowcowe.

Większość mieszkańców znajdowała zatrudnienie w zakładach przemysłowych, ale 1/5 mieszkańców dojeżdżała do zakładów bydgoskich. Do największych zakładów w Fordonie w okresie 1950-1972 należały:
Bydgoskie Zakłady Ceramiki Budowlanej (ok. 1360 pracowników)
Bydgoskie Zakłady Papiernicze - Fabryka w Fordonie
Bydgoskie Zakłady Drzewne - zakład nr 4 w Fordonie
Zakłady Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego w Fordonie (powstały w 1952)
Fabryka Mebli w Bydgoszczy - oddział w Fordonie
Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Handlu Obuwiem
Elewator Zbożowy
Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska"
Powszechna Spółdzielnia Spożywców

(kliknij, aby powiększyć)
Słodownia i elewatory zbożowe nad brzegiem Wisły przy Wyszogrodzie
W latach 1950-1972 plany rozwoju fordońskich zakładów przemysłowych ograniczały się do kapitalnych remontów, modernizacji maszyn i urządzeń. Tylko jeden projekt inwestycji w Fordonie został zaakceptowany przez władze centralne. Dotyczył on budowy Słodowni i Elewatora zbożowego, gdzie zatrudnienie miało znaleźć 180 osób. W 1971 r. ukończono budowę nowoczesnego, zautomatyzowanego elewatora. Ponadto na terenie zlikwidowanej fabryki papy zbudowano Wojewódzki Zakład Usług Produkcyjnych w Fordonie.

Rozwijało się budownictwo mieszkaniowe, zwłaszcza indywidualne. Pod względem budownictwa domów jednorodzinnych Fordon przodował w powiecie bydgoskim. W 1963 r. zorganizowano Fordońską Spółdzielnię Mieszkaniową, która do 1969 r. zbudowała 3 bloki, a do 1972 r. kolejne 6 bloków i pawilon handlowo-usługowy.
Zakłady pracy wybudowały również mieszkania zakładowe, zwłaszcza Bydgoskie Zakłady Ceramiki Budowlanej, które oddały do użytku 8 budynków z 114 mieszkaniami.

W zakresie służby zdrowia w Fordonie funkcjonował Ośrodek Zdrowia przekształcony w Przychodnię Rejonową.

Oświata, rekreacja

(kliknij, aby powiększyć)
Pomnik "Pamięci Lotniska Fordon" na osiedlu Szybowników w Fordonie
W 1963 r. zbudowano drugą szkołę podstawową. Uruchomiono ponadto Zasadniczą Szkołę Rolniczą oraz Zasadniczą Szkołę Zawodową o kierunku ceramiki budowlanej. Istniała też Fordońska Szkoła Szybowcowa (do 1958), której absolwentem był m.in. ówczesny dowódca wojsk lotniczych gen. bryg. Jan Frey Bielecki.
W dawnej synagodze funkcjonowało kino "Robotnik" (do 1990), działalność prowadziła Miejska Biblioteka Publiczna.
W 1957 reaktywowano klub sportowy, tym razem pod nazwą "Wisła". W 1962-67 r. wybudowano stadion "Wisła". Tereny wokół stadionu planowano przeznaczyć pod kompleks sportowo-rekreacyjny m.in. z basenem i hotelem.


FORDON DZIELNICĄ BYDGOSZCZY - OKRES PO 1973 r.

.

Fuzja

(kliknij, aby powiększyć)
Pocztówka z lat osiemdziesiątych XX wieku.

(kliknij, aby powiększyć)
Zakresy terytorialne miasta Bydgoszczy (kolor czerwony) oraz Fordonu (kolor niebieski)

(kliknij, aby powiększyć)
Mapa Fordonu z 1977 r.
Źródło: ?????
W 1964 r. Wojewódzka Rada Narodowa uchwalając ogólny perspektywiczny plan zagospodarowania Bydgoszczy oraz plan regionalny dla województwa bydgoskiego przyjęła, że scalenie Bydgoszczy i Fordonu powinno dokonać się do 1970 r. W 1969 r. podjęto decyzję o lokalizacji i budowie na obszarze pomiędzy granicą Bydgoszczy, a granicą Fordonu Zespołu Szkół Wyższych - ATR. To był argument przeważający o "fuzji" obu ośrodków.
Radni fordońscy przewagą głosów 15 za, 1 przeciw, 2 wstrzymujące przyjęli projekt "fuzji".

1 stycznia 1973 r. Fordon stawał się dzielnicą Bydgoszczy.

Za podjęciem takiej decyzji przemawiały następujące argumenty:
Fordon był miasteczkiem satelitarnym, w którym działało wiele przedsiębiorstw o charakterze wojewódzkim, co skłaniało do twierdzenia, że był faktyczną dzielnicą przemysłową stolicy województwa
włączenie miało umożliwić budowę nowej dzielnicy mieszkaniowej na 80 tyś. mieszkańców, koniecznej wobec braku wolnych terenów w Bydgoszczy
instalacja wspólnych urządzeń komunalnych, poprawa warunków życia i pracy mieszkańców Fordonu i sołectw przyległych
etap realizacji programu zagospodarowania terenu przestrzennego na osi aglomeracji bydgosko-toruńskiej

Po "fuzji" przemianowano 50 ulic fordońskich (wobec 83 istniejących) na nazwy niepokrywające się z nazwami ulic bydgoskich.

Najistotniejszą przyczyną włączenia Fordonu do Bydgoszczy była pilna potrzeba znalezienia nowych terenów pod budownictwo mieszkaniowe. Szybki rozwój tego budownictwa w latach 70-tych gwałtownie kurczył obszary możliwych inwestycji na terenie Bydgoszczy. W tym czasie zabudowywano ostatnie wolne tereny w Bydgoszczy - Wyżyny, Wzgórze Wolności i Szwederowo Przygotowano więc front robót na kierunku "wschodnio-fordońskim".

O lokalizacji budownictwa na tym obszarze zadecydowało szereg czynników:
teren stanowiły grunty V i VI klasy, a więc nienadające się na uprawy rolnicze, co w ówczesnych czasach stanowiło koronny argument
brak zabudowy, możliwość dogodnego kształtowania komunikacji
sprzyjające warunku geotechniczne
możliwość lokalizacji elektrociepłowni i oczyszczalni ścieków
obszar atrakcyjny krajobrazowo, położony na wysokim wiślanym brzegu, urozmaicony kępami drzew i zielenią lasów, przez co dawał szansę utworzenia dzielnicy o niepowtarzalnym charakterze o własnym indywidualnym obliczu architektonicznym
dobre skomunikowanie miasta z Bydgoszczą - linią kolejową i rozbudowaną w latach 60-tych 4-pasmową jezdnią
usytuowanie we wschodniej części Bydgoszczy strefy składowo-przemysłowej, co stanowiło potencjalne miejsce zatrudnienia dla mieszkańców przyszłej dzielnicy
zaplecze rekreacyjne w postaci Wisły, wzgórz fordońskich i Ostromecka (pałace i park w Ostromecku jako centrum kulturalne), bliskość Leśnego Parku w Myślęcinku

Mieszkańcy Fordonu nie zdawali sobie zapewne sprawy, że za 20 lat będzie ich 5x więcej.

Wschodnia Dzielnica Mieszkaniowa

Stowarzyszenie Architektów Polskich oddział w Bydgoszczy rozpisało ogólnokrajowy konkurs na projekt koncepcyjny urbanistyczno-architektoniczny dzielnicy mieszkaniowej Fordon-Brdyujście. Spośród 38 zespołów uczestniczących w konkursie zwyciężyła koncepcja katowickiego oddziału SAP. Generalnymi projektantami inwestycji mieszkaniowej zostali: mgr inż. arch. Grzegorz Chodkowski i Jerzy Szaflarski.

W 1973 r. rozpoczęli przygotowania do pierwszego etapu planu Wschodniej Dzielnicy Mieszkaniowej. Nazwa nie przyjęła się i dla mieszkańców Bydgoszczy nowa dzielnica została "Nowym Fordonem".

Nagrodzone projekty przewidywały, że dzielnica pomieści 50 tys. mieszkańców na terenie 700 ha. Do 1975 r. opracowano nowy projekt przewidujący wybudowanie mieszkań dla 100 tys. mieszkańców na terenie 3500 ha na 2 poziomach - tarasie dolnym i górnym pofałdowanego terenu w pasie ciągnącym się kilka kilometrów od Brdyujścia i zespołu gmachów ATR aż po Stary Fordon. Ten ostatni miał być zachowany w niezmienionym kształcie, co miało dodać dzielnicy specyficznego kolorytu i ciepła. Wkrótce jednak znowu zmieniono założenia, zakładając, że w Nowym Fordonie zamieszka 160 tys. ludzi oraz że wybudowane tam zostaną ważne dla całego miasta obiekty komunalne jak oczyszczalnia ścieków, elektrociepłownia i szpital onkologiczny.
Przewidywano, że nowa dzielnica będzie powiązana z kolejną planowaną dzielnicą w Myślęcinku/Osielsku na ok. 80-120 tys. mieszkańców.

Każdy z sektorów "Nowego Fordonu" zaprojektowany został przez inny zespół ludzi, co miało zapewnić różnorodność formy i niepowtarzalność układów.
(kliknij, aby powiększyć) (kliknij, aby powiększyć)
Studium zagospodarowania Nowego Fordonu z lat 70-tych
wersja "min"
(tylko dolny taras)
wersja "max"
(dolny + górny taras)
Dzielnicę miały stanowić osiedla 7-8-tysięczne z autonomicznymi zespołami usługowymi i oświatowymi z zachowanymi fragmentami naturalnej roślinności. Stąd pozostały dziś lokalne parki leśne. Zakładano 30% budynków 9-13 kondygnacyjnych i 70% budynków do 5 kondygnacji oraz uzupełniającą zabudowę jednorodzinną.

W początkowych koncepcjach w ramach planu "kaskady dolnej Wisły" projektowano nowy kanał bydgoski, tzw. obejściowy Bydgoszczy. Miał on przechodzić przez Las Gdański, u podnóża skarpy fordońskiej i uchodzić do Wisły w Łoskoniu.

Ciągi pieszo-jezdne miały łączyć Fordon z Myślęcinkiem wzdłuż skarpy pradoliny Wisły.
Wzdłuż Wisły od toru regatowego zaplanowano promenady spacerowe oraz przystanie statków pasażerskich. Na nabrzeżu Wisły na zapleczu starego Fordonu planowano park rekreacyjno sportowy.
Tereny te miały być połączone ciągami spacerowymi z rynkiem fordońskim.

Stary Fordon miał pozostać jako centrum o klimacie staromiejskim przeznaczony na funkcje kulturalne i rekreacyjne. Nie planowano tam budowy blokowisk, lecz co najwyżej plomby w istniejącej zabudowie. Rynek planowano otworzyć na Wisłę, poprzez wyburzenie budynków, powiększenie rynku i otwarcie perspektywy widokowej na Wisłę. Więzienie miało być zlikwidowane, względnie zmieniona jego funkcja na gastronomiczno-hotelową. Dawna synagoga miała spełniać rolę centrum kultury. Na terenie starego Fordonu planowano też utworzenie salonu wystaw artystycznych, akademickiego domu kultury, kina letniego, hotelu turystycznego.

Budowa Nowego Fordonu

(kliknij, aby powiększyć)
Panorama Fordonu z Góry Szybowników
Realizację przedsięwzięcia rozłożono na kilka etapów:
do 1984 r. miały powstać osiedla pomiędzy UTP a starym Fordonem na 40 tys. osób.
w latach 1985-90 przewidywano budowę 2 kolejnych osiedli między Starym Fordonem a Wisłą na 40 tys. osób.
po 1990 r. przewidywano budowę największego osiedla dla 80 tys. osób na górnym tarasie, czyli terenie dawnego lotniska szybowcowego

Wizje Nowego Fordonu, jakie powstały w latach 70-tych nie doczekały się pełnego urzeczywistnienia z wielu powodów:
rozpoczęcie realizacji dzielnicy opóźniło się z 1978 r do 1981 r. wskutek konieczności zmiany technologii wznoszenia domów na bardziej ekonomiczny system szczeciński, a następnie zmianę centralnie ustanawianych priorytetów - uznano, że Bydgoski Kombinat Budowy Domów ma przekazać część mocy przerobowych na Śląsk
problemy z uzbrojeniem terenu - brakowało gazociągu, magistrali wodociągowej, kanalizacji i oczyszczalni ścieków
kryzys lat 80-tych wymusił oszczędności, a po 1989 r. zmiana sytemu politycznego i gospodarczego wymusiła nowe podejście do budownictwa
ustanowienie w 1993 r. na skarpie fordońskiej Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Wisły utrudniło zabudowę górnego tarasu Fordonu

Mimo wszystko budowa posuwała się naprzód.
Największym problemem było skomunikowanie dzielnicy z obszarem macierzystym Bydgoszczy.
Pierwotne rozwiązanie zakładało budowę Szybkiej Kolei Miejskiej (SKM). Z czasem wystąpiono z kolejną koncepcją - budową tramwaju. Kolejne uchwały z lat 1982, 1984 r. w sprawie nie doczekały się realizacji. Jako rozwiązanie tymczasowe wprowadzono linie autobusowe. Problem ten do dnia dzisiejszego jest nierozwiązany. Jako odpowiednik SKM przewiduje się obecnie tramwaj miejski.

Budowa osiedla miała być prowadzona w sposób wzorcowy z wykorzystaniem wszelkich nowinek urbanistycznych (m.in. obszerne parkingi, partery w blokach przeznaczone na usługi). Prace rozpoczęto od budowy arterii komunikacyjnych z budową węzłów wielopoziomowych i pozostawieniem rezerwy terenu na poszerzenie dróg na 4-pasmowe z tramwajem pośrodku.

Główny ciężar realizacji planów budownictwa mieszkaniowego w Fordonie spoczął na Fordońskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Między 1973 a 1979 r. spółdzielnia wybudowała 380 mieszkań w "starym" Fordonie, a w następnych latach miała już budować domy na terenie przyszłej dzielnicy "Nowy Fordon".

16 XI 1982 r. zasiedlono pierwszy budynek wielorodzinny na osiedlu "Bohaterów".
W następnych latach zbudowano następujące osiedla (w systemie szczecińskim):
osiedle "Bohaterów" (2054 mieszkań) 1982-85
osiedle "Bajka" (1776 mieszkań) 1983-86
osiedle "Szybowników" (2100 mieszkań) 1985-88
osiedle "Przylesie" (2398 mieszkań) 1985-88
osiedle "Tatrzańskie" (2665 mieszkań) 1988-92 r. w nowym systemie "fordońskim"

(kliknij, aby powiększyć) (kliknij, aby powiększyć) (kliknij, aby powiększyć)
Przykłady nowego budownictwa mieszkaniowego w bydgoskiej dzielnicy Fordon

Wreszcie od 1990 rozpoczęto budowę osiedla "Niepodległości" i "Nad Wisłą". Pierwszy blok przy ul. Wyzwolenia oddano w 1990 r.

Od 1992 r. nastąpiło zaniechanie kredytowania spółdzielni mieszkaniowych w Polsce przez PKO. Dalsza budowa mieszkań była możliwa tylko za środki własne przyszłych użytkowników. Zahamowało to budowę nowych domów, choć budownictwo dalej postępowało, bardziej urozmaicone, w tym domy jednorodzinne i szeregowe. Wyposażano osiedla w infrastrukturę handlowo-usługową, oświatową i służby zdrowia. Do 1992 r. zbudowano kilkanaście obiektów handlowych, 7 szkół podstawowych, 2 szkoły średnie, kluby osiedlowe. Na terenie Fordonu zbudowano 4 kościoły. Od 1992 r. parafie te należały do archidiecezji gnieźnieńskiej, a od 25 III 2004 do diecezji bydgoskiej.


WWW.WYSZOGROD.BYDGOSZCZ.PL, Webmaster: Artur Lion

.