| . |
GENEZA
Geneza Wyszogrodu wiąże się z umacnianiem węzłowego punktu strategicznego, leżącego u wrót Kujaw na Pomorze przez Polan pod koniec X wieku lub od 1037-38 roku przez Pomorzan.
Istnieje opowieść rozpowszechniona już w XV wieku, że w osadzie gościł św. Wojciech w czasie słynnej wyprawy misyjnej do Prus w 997 r. Trwałą pamiątką pozostał poświęcony drewniany kościół pw. św. Marii Magdaleny.
DZIEJE XI-XII w.
Gród sprawował kontrolę nad drogą wodną Wisły i drogami prowadzącymi z Kujaw na Pomorze Gdańskie i do Ziemi Chełmińskiej.
W 1090 r. wyprawa Władysława Hermana przyniosła gwałtownie zniszczenie grodu.
Warownia pozostała jednak w rękach Pomorzan, którzy ją rozbudowali.
W 1112 r. Bolesław Krzywousty rozpoczął kampanię wojenną od prób zdobycia pasa nadnoteckich grodów pomorskich. Po bezskutecznym obleganiu Nakła, król zaatakował Wyszogród.
Bardzo sugestywny opis walk dał Gall Anonim. Wojska polskie po przeprawie przez Brdę starły się przez pomyłkę z Mazowszanami. Tak więc próba zaskoczenia Pomorzan nie powiodła się. Przez następne 8 dni czyniono przygotowania do zdobycia grodu, budowano machiny oblężnicze. Do szturmu nie doszło, bo obrońcy poddali gród w obawie przed zemstą Krzywoustego. Książę pozostał na miejscu kolejne 8 dni. W tym czasie umocniono gród i pozostawiono polską załogę.
Po tych wydarzeniach Wyszogród wszedł w skład Wielkopolski.
UWARUNKOWANIA ROZWOJU
OPIS ???? ŹRÓDŁO ???
|
Na rozwój grodu niewątpliwie olbrzymi wpływ miała lokalizacja na styku dwóch szlaków komunikacyjnych. Krzyżowała się tu bowiem Wisła, stanowiąca już wtedy ważną arterię komunikacyjną, z lądowym szlakiem zmierzającym z południa Europy przez Kujawy ku Gdańskowi. Tu znajdowała się strzeżona przeprawa przez Wisłę na drodze wiodącej do Prus. Na styku wspomnianych szlaków powstał targ, wzmiankowany w źródłach pisanych już w 1145 r. Kształtował on z kolei osadę podgrodową, w której wymienia się karczmy, a także kościół parafialny.
Stworzono kasztelanię wyszogrodzką, wzmiankowaną w 1145 r., obejmującą tereny w dorzeczu Brdy i Wisły, w przybliżeniu teren dzisiejszego powiatu bydgoskiego.
Gród odznaczał się niezwykłą obronnością. Uważano go powszechnie jako klucz wiodący do Pomorza, o które staczano bitwy. Znalazło to odzwierciedlenie w wielu próbach zdobycia go, z których ostatnia - krzyżacka skończyła się dla niego tragicznie
OKRES PROSPERITY
Pierwszym znanym ze źródeł kasztelanem, osobą dzierżącą gród w Wyszogrodzie, był komes Janusz Wojsławic z rodu Powałów wzmiankowany w dokumencie z 1145 r. Ojciec jego, Wojsław należał do najwybitniejszych możnych przełomu XI i XII stulecia, dysponował przy tym poważnym majątkiem ziemskim.
Wyszogród z przyległymi ziemiami pozostał w rękach potomków Janusza do początku XIII w. i prawdopodobnie drogą spadku przeszedł w ręce książąt pomorskich.
Z nielicznych przekazów źródłowych można stwierdzić, że w czasach Powałów u podnóża grodu wykształciło się podgrodzie.
W połowie XII wieku funkcjonowały tu: targ, karczmy i komora celna (wzmianki z 1252 r.) przy przeprawie przez Wisłę z Mazowsza w kierunku Pomorza. Erygowano parafię. Była to fundacja możnowładcza, na co wskazuje istnienie grupy kanonickiej przy kościele oraz uposażenie w dziesięciny ze wsi Orłowo i Sielce leżących pod Inowrocławiem, a będących własnością Powałów.
Pierwsza wzmianka o plebanie Janie z Wyszogrodu pochodzi z 1198 r.
Na początku XIII w. z kasztelanii wyszogrodzkiej wyodrębniono kasztelanię bydgoską.
DZIEJE XIII w.
Wiek XIII upłynął na ciągłej zmianie przynależności terytorialnej ziemi wyszogrodzkiej między Pomorzem, Kujawami i Wielkopolską.
W spadku po rodzie Powałów Wyszogród przeszedł w ręce książąt pomorskich.
Książę pomorski Świętopełk na nowo powołał kasztelanię wyszogrodzką, której kasztelanem został Arnold, wzmiankowany w 1238 r.
W 1242 r. księciu Kazimierzowi Kujawskiemu udało przy pomocy krzyżackiej włączyć do swych ziem kasztelanię wyszogrodzką.
W 1270 r., zaproszony przez Siemomysła, w grodzie rezydował Warcisław II, syn księcia pomorskiego Świętopełka Wielkiego. Prowadził stąd walki o sukcesję z bratem Mściwojem, popierany przez księcia kujawskiego Siemomysła - syna Kazimierza.
W 1271 r. książę pomorski Mściwój II pokonał brata i przyłączył ponownie Wyszogród do ziem pomorskich.
W latach 80-tych XIII wieku w Wyszogrodzie i okolicy dochodziło do kilku spotkań dyplomatycznych władców okolicznych księstw.
Między innymi, 13 maja 1288 r. odbył się zjazd poświęcony sprawie rozwodowej księcia Mściwoja z Eufrozyną.
Na czele dostojników stał znany biskup gnieźnieński Jakub Świnka, po latach nazywany architektem zjednoczenia Polski.
W grodzie gościł też krzyżacki mistrz krajowy Konrad von Thierberg, który tu spotkał się z biskupem włocławskim.
W 1282 r. Mściwój na podstawie układu w Kępnie przekazał kasztelanię wyszogrodzką (oraz całe Pomorze Gdańskie) księciu wielkopolskiemu Przemysławowi II.
W 1296 po jego śmierci Władysław Łokietek przyłączył Wyszogród do Kujaw inowrocławskich. To wydarzenie w sposób trwały powiązały wyszogrodzkie z Kujawami.
KSIĘSTWO BYDGOSKO-WYSZOGRODZKIE
przybliżona granica księstwa (kasztelani) bydgosko-wyszogrodzkiej
granica Kujaw (bez Ziemi Dobrzyńskiej) |
W 1314 r. wyodrębniono księstwo bydgosko-wyszogrodzkie, którego władcą został książę Przemysł Kujawski (Inowrocławski), jeden z trzech synów Siemomysła. Księstwo obejmowało terytoria dwóch kasztelanii: bydgoskiej i wyszogrodzkiej.
28 czerwca 1325 r. książę Przemysław upoważnił Tomasza z Jaksic do założenia miasta na prawie magdeburskim w miejscu osady Solecz (dzisiaj Solec Kujawski).
Według niektórych źródeł podobny przywilej mógł dotyczyć również Wyszogrodu.
WOJNY POLSKO-KRZYŻACKIE
W 1327 r. Władysław Łokietek przejął dzielnicę inowrocławską (w tym księstwo bydgosko-wyszogrodzkie) i wzmocnił militarnie Wyszogród, kierując ataki na terytoria krzyżackie po drugiej stronie Wisły oraz płynące rzeką statki.
????????????????
|
W 1330 r. Krzyżacy postanowili rozprawić się ostatecznie z Polakami, szykując się do opanowania Kujaw.
W czasie kampanii wojennej jedna z wypraw została skierowana przeciwko grodowi.
Komtur chełmiński Otto von Luterberg z wojskiem napadł znienacka na Wyszogród.
Załoga w sile 200 ludzi, mająca na sumieniu liczne zatargi z Zakonem, nie mogąc liczyć na posiłki ze strony króla Władysława Łokietka, broniła się do końca. 12 maja obrońcy zostali wymordowani do ostatniego, a gród uznawany przez Krzyżaków za gniazdo rozbójnicze uległ doszczętnemu zburzeniu i spaleniu.
Mieszkańcom natomiast nakazano przenieść się na inne miejsce, nieco na północ w miejsce dzisiejszego Fordonu.
W 1331 r. następna wyprawa krzyżacka ruszyła z zajętego Wyszogrodu na Wielkopolskę.
Unormowanie sytuacji i pozostanie Kujaw przy Polsce nastąpiło dopiero po Pokoju Kaliskim zawartym przez Kazimierza Wielkiego w 1343 r.
UPADEK
???????????????
|
Po zniszczeniu przez Krzyżaków nie podjęto odbudowy grodu. Zlikwidowano urząd kasztelana, a wyszogrodzkie zostało włączone do kasztelanii bydgoskiej. Jednak osadnictwo nie zanikło zupełnie.
Pozostała wieś zwana Wyszogrodem i parafia.
W 1349 r. książę szczeciński ufundował nawet nowy kościół, który funkcjonował przynajmniej do 1430 r., obsługując oprócz mieszkańców dawnego Wyszogrodu, mieszczan z Fordonu.
NASTĘPCY
Od 1346 r. rolę strategiczną i administracyjną zniszczonej osady przejęła Bydgoszcz.
W tym roku Kazimierz Wielki podniósł ją do rangi miasta i twierdzy obronnej, zbudował zamek oraz obwiódł murami.
Dalszy los osady wyszogrodzkiej wyznaczyły próby jego reaktywacji, jednakże w innym miejscu i pod inną nazwą.
Jeszcze w 1382 r. Władysław Opolczyk podjął próbę reaktywacji Wyszogrodu, lokując w odległości 2 km na wschód od zniszczonego grodu miasto Hoghemburg. Jednak nazwę szybko zarzucono, a miasto rozwijało się powoli.
Ostatecznie następcą średniowiecznego, piastowskiego Wyszogrodu zostało miasto Fordon, od początku przeznaczone dla kontroli handlu na Wiśle.
|
