| . |
| x PRZEŁOM FORDOŃSKI - WĘDRÓWKA ZBOCZEM FORDOŃSKIM x |
| . |
Zbocza widokowe w Bydgoszczy z rzędnymi terenu i wysokościami względnymi
|
Zachodnia krawędź doliny Wisły naszej wielkiej europejskiej rzeki Wisły ma niewątpliwe walory krajobrazowe.
Wysoka wartość przyrodniczo-krajobrazowa tego obszaru znajduje odzwierciedlenie w fakcie objęcia - od Myślęcinka, aż po Gniew - prawną ochroną w Zespole Parków Krajobrazowych Nadwiślańskiego i Chełmińskiego.
W obrębie Bydgoszczy i okolic mamy do czynienia ze Zboczem Fordońskim, które jest pierwszym mikroregionem w linii krawędzi Doliny Dolnej Wisły.
To jedna z dwu głównych promenad widokowych Bydgoszczy - ta, która oferuje najwyższe wysokości względne (40-60 m).
Ze Zbocza możemy zobaczyć przede wszystkim panoramy miasta Bydgoszczy oraz dzielnicy Fordon, a następnie pięknego przełomu Dolnej Wisły pod Fordonem.
Zbocze Fordońskie zostało ukształtowane przez nurt Prawisły, gdy płynęła jeszcze na zachód ku Odrze.
Po wielkim przełomie Wisły przez Pomorze Gdańskie, pozostała wysoka, pobrużdżona skarpa, a rzeźbę terenu dokończyły później zjawiska erozyjne.
W ten sposób powstały malownicze wąwozy, jary, parowy, niewielkie wzgórza i
kulminacje. Dzisiaj są one pokryte zróżnicowaną i unikalną miejscami roślinnością.
Krajobraz zmienia się jak w kalejdoskopie w zależności od naszego położenia - na zboczach, dnach dolinek czy też izolowanych wzgórzach.
Osiemnaście dolinek Zbocza Fordońskiego
Regiony fizycznogeograficzne Bydgoszczy i okolic - kolorem czerwonym zaznaczono Zbocze Fordońskie
(Źródło: "Środowisko przyrodnicze Bydgoszczy" - praca zbiorowa pod red. J. Banaszaka, Bydgoszcz 1996)
|
Dolinki Zbocza Fordońskiego na tle mapy Wojskowego Instytutu Geograficznego z 1938 r.
 Linia czerwona - Zbocze zachodnie (Fordońskie) - warstwica 80 m n.p.m.
Linia zielona - Zbocze wschodnie (Mariańskie) - warstwica 80 m n.p.m.
|
Proponujemy podróż Zboczem wzdłuż krawędzi pradoliny, następnie doliny Wisły w obrębie terytorium miasta Bydgoszczy i powiatu bydgoskiego.
Od parku w Myślęcinku po granicę powiatu w Trzęsaczu, Zbocze Fordońskie urozmaica kilkanaście wąwozów, dolinek i form erozyjnych.
Są one ze względów przyrodniczych i krajobrazowych - niezwykle wartościowymi elementami tego mikroregionu, a dla nas - przystankami w wędrówce.
Wędrówka nie jest łatwa z powodu jej długości, trudności terenowych i miejscami - braku udostępnienia terenu dla celów turystycznych.
Dlatego warto podzielić drogę na etapy, które możemy odwiedzać w dogodnym czasie, względnie ograniczyć się do odcinków łatwo dostępnych.
Spośród wielu form erozyjnych wyróżnione jest 18 dolinek (niektóre są zespołem kilku pomniejszych), które zostaną pokrótce opisane.
Początek
malownicza Dolina Brdy na os. Piaski, zaledwie kwadrans drogi od centrum...
|
Zbocze Fordońskie rozpoczyna się w Rynkowie, gdzie Wysoczyzna Świecka graniczy z Sandrem Brdy - będącym przedłużeniem wielkiego sandru Borów Tucholskich.
Na pozór niewidoczną granicę ujawnia nam podłoże i roślinność.
W kierunku zachodnim od Rynkowa gleba jest piaszczysta, porośnięta borem sosnowym, a zbocze obniża swą wysokość względną - do ok. 30 m na os. Piaski.
Tam znajduje się punkt narożny wysoczyzny, gdzie można podziwiać wspaniałe widoki doliny Brdy i zachodniej Bydgoszczy.
W rejonie Rynkowa znajdują się lasy mieszane pełne borowin, przed wojną uczęszczany teren rekreacyjny.
Leśny Park Kultury i Wypoczynku (Myślęcinek)
Mapa Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku
|
My jednak rozpoczynamy wędrówkę od Rynkowa w kierunku wschodnim, wchodząc na teren Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku.
Leśny Park Kultury i Wypoczynku zajmuje 830 hektarów, co stawia go pod względem wielkości jako parku miejskiego na czołowym miejscu w Polsce (większy m.in. od najbardziej znanego Śląskiego Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie).
Powierzchnia zalesiona stanowi 50% terenów parkowych, zaś liczba stawów dochodzi do kilkudziesięciu, a ich powierzchnia ok. 20 ha.
Zasilane przez 3 strugi wodne stały się miejscem lęgu licznych ptaków i miejscem pobytu bocianów.
Zwłaszcza wyspa na największym 15-hektarowym stawie parkowym zwana jest "ptasią wyspą", gdyż występuje tu największa w województwie kolonia śmieszki i rybitwy rzecznej.
Do lęgów przystępuje tam ok. 1,7 tys. par, które odchowują ok. 3 tys. piskląt.
Wiosną nad stawem rozlega się niekończący się koncert ptasich odgłosów.
Drzewostan parku tworzą głównie lasy mieszane i liściaste, występują fragmenty grądu z lipą, dębem i grabem, łęgi z olchą i jesionem, buczyna.
Krajobraz parku niezwykle urozmaica Zbocze Fordońskie o wysokości względnej 42 m.
Występujące w nim dolinki, wzgórza i ostrogi wykorzystane są dla celów rekreacyjnych (uroczyska, Wzgórze Myślęcińskie z panoramą Bydgoszczy, Ogród Botaniczny, pole golfowe, wyciąg narciarski, stadnina koni i in.)
Frekwencja w parku wynosi kilka mln osób rocznie, na co ma wpływ urozmaicenie oferty parku - oprócz wspomnianych uprzednio obiektów: ogród zoologiczny, lunapark, kolejka wąskotorowa, przyrodnicze ścieżki dydaktyczne, tereny spacerowe, polana "Różopole" dla imprez masowych, stanowiska dla wędkarzy, obiekty turystyczne, wypożyczalnie sprzętu sportowego, tory dla rowerzystów, skate-owców, rolkarzy (Skate Park), restauracje, trzygwiazdkowy hotel itd.).
Widok z Góry Myślęcińskiej, w tle panorama Bydgoszczy
|
Zachodnia leśna część parku jest objęta strefą ciszy, w zamyśle miejscem, gdzie można całkowicie odpocząć od miejskiego hałasu, zarazem nie oddalając się zbytnio od cywilizacji.
W parku ukształtował się specyficzny mikroklimat, wpływający zdrowotnie i kojąco na psychikę człowieka.
Wpływ na to ma oddalenie od wielkomiejskiego zgiełku i ruchu samochodowego, zróżnicowane formy terenu, duży kompleks leśny, rozległe stawy uczęszczane przez ptaki i dzikie zwierzęta.
|
| . |
Pierwszym obiektem jaki spotykamy są formy erozyjne zwane "Dolinkami Myślęcińskimi".
To zestaw zalesionych dolinek i parowów w obrębie zachodniej części LPKiW, które postuluje się objąć rezerwatem częściowym.
"Dolinki Myślęciński" wiosną...
|
Jest to obszar o zróżnicowanej rzeźbie terenu, z lokalnymi wyciekami wody podziemnej i glebami brunatnymi.
Zbiorowiska leśne cechują się występowaniem w runie typowych gatunków grądowych (buczyny, dąbrowy) i łęgowych (łęgi strumykowe).
W lesie istnieje wiele ścieżek spacerowych, które wykorzystują piesi i rowerzyści.
W obrębie dolinek znajduje się spory kompleks leśny o bogatej przyrodniczo zawartości, m.in. 100-letnie buczyny i dąbrowy.
Jest to teren bardzo atrakcyjny pod względem spacerowymm nie tylko ze względu na przyrodę, ale również pod względem krajobrazowym (spore deniwelacje terenu, zalesione wąwozy itp.)
Zmiany pór roku wprowadzają generalną zmianę wyglądu rosnącego tu lasu liściastego.
... i jesienią.
|
|
| . |
staw na polanie uroczyska "Zacisze", widok w kierunku północno-zachodnim
|
W pobliżu dawnej leśniczówki "Zacisze" znajduje się urocza polana u stóp zalesionych grądami wzgórz.
Znajduje się tu źródełko wody podziemnej, system kaskadowych stawów zasilanych przez strugę "Zacisze", przyrodnicza ścieżka dydaktyczna, a w pobliżu budynek Kujawsko-Pomorskiego Centrum Edukacji Ekologicznej.
W sąsiedztwie znajduje się buczyna pomorska - jedna z niewielu enklaw tego ekosystemu w okolicy Bydgoszczy.
Z polany można udać się na ścieżkę edukacyjną, wzdłuż której postawiono tablice informujące na temat cech i walorów miejscowego ekosystemu.
Znajdujące się u podnóża uroczyska Kujawsko-Pomorskie Centrum Edukacji Ekologicznej zajmuje się nauczaniem przyrody i kształtowaniem zachowań proekologicznych wśród młodzieży.
Służą temu m.in. specjalne ścieżki ekologiczne z tablicami informacyjnymi o florze i faunie parkowej.
Prezentowane są wystawy ekologiczne, konkursy i sesje naukowe,
|
| . |
widok na zbocza w Myślęcinku w kierunku północno-wschodnim
|
Idąc dalej w kierunku wschodnim napotykamy dolinkę erozyjną, której dnem płynie Struga Rynkowska.
Zachodnim zboczem biegnie promenada parkowa.
Na wzniesieniu wschodnim urządzono pole golfowe, a za nim znajduje się zbocze wykorzystywane przez narciarzy i saneczkarzy (wyciąg narciarski w zimie) oraz... rowerzystów (specjalnie przygotowany tor "downhillowy").
|
| . |
Ogród Botaniczny w Myślęcinku
|
Ogród Botaniczny Myślęcinek:
roślinność leśna
roślinność wodna, nadbrzeżna, bagienna, torfowisk
roślinność podgórska
|
Wchodząc na teren Ogrodu Botanicznego znajdujemy się na fragmencie myślęcińskiego parku o najwyższej wartości fizjonomicznej, dydaktycznej i rekreacyjnej.
Urocza, rozczłonkowana dolinka została wykorzystana dla celów rekreacyjnych.
W liczne wzniesienia o różnym nachyleniu stoków i wysokości (deniwelacje do 30 m), poprzecinane jarami wkomponowano zgrabnie alejki spacerowe, tworząc park o niezapomnianej fizjonomii.
Dnem dolinki płynie Struga Myślęcińska, na której poprzez system kaskad powstało kilkanaście stawów z bogatą roślinnością wodną.
Wartość przyrodniczą podnosi obecność zróżnicowanej roślinności: buczyny (o charakterze żyznej buczyny niżowej), zadrzewień typu grądowego, łęgowego (łęg olszowo-jesionowy) oraz wielu gatunków roślin chronionych z różnych siedlisk (torfowiskowych, leśnych, kserotermicznych, łąkowych, wodnych).
Poszczególne siedliska roślin zostały udostępnione przez połączenie ścieżkami ekspozycji terenowych.
Ok. 20 ha zajmują gatunki rodzime zgromadzone w zbiorowiskach leśnych, łąkowych i wodnych (ok. 350 gatunków).
W terenie umieszczono tabliczki z opisem charakterystycznych zbiorowisk roślinnych, podając ich skład gatunkowy wraz z warunkami występowania.
Na uwagę zasługuje zwłaszcza:
roślinność leśna: 70-letnia buczyna pomorska, świetlista dąbrowa, las sosnowo-dębowy, grąd lipowo-grabowy, las brzozowy, las świerkowy
roślinność wodna, nadbrzeżna, bagienna, tofowisk niskich i wysokich w dolinie, gdzie płynie Struga Myślęcińska oraz w obrębie 13 kaskadowych stawów,
roślinność podgórska (m.in. kosodrzewina) na szczytach wzgórz, na które prowadzą ścieżki spacerowe
siedliska roślin egzotycznych z innych kontynentów nasadzone w arboretum (od 2006 r., na co uzyskano pieniądze z Unii Europejskiej)
Alpinarium
| Alpinarium w Myślęcinku: |
pieszy szlak "górski" na szczyt
|
mapa
|
| (źródło mapy: "Bydgoska gospodarka komunalna" - praca zbiorowa. Bydgoszcz, 1996) |
Na szczególną uwagę zasługuje alpinarium - siedlisko roślin górskich wśród skał, wodospadu, "górskiego" strumienia i stawów.
Zostały utworzone ściany skalne, piargowiska i granie, dokąd prowadzą szlaki piesze na podobieństwo spotykanych w górach.
Całe alpinarium sprawia niezwykłe wrażenie "małych Tatr" (deniwelacja dochodząca do ok. 20 metrów), gdzie na pieszych szlakach napotkać możemy szarotkę alpejską, dębika ośmiopłatkowego, goździka alpejskiego oraz oczywiście kosodrzewiny i sosnę limbę.
Góra Myślęcińska - kamienny krąg
"Kamienny Krąg w Myślęcinku"
widok z Góry Myślęcińskiej (100 m n.p.m.)
Hotel-Restauracja Pałac ***
|
Stąd łatwo dojść do Góry Myślęcińskiej, skąd rozpościera się panorama Bydgoszczy.
Idąc w tym kierunku mijamy głazowisko urządzone na wzór kamiennego kręgu w Odrach (Bory Tucholskie).
Góra Myslęcińska została w ostatnich latach podwyższona o 5 m (100 m n.p.m.), wobec czego jak na warunki Niżu Polskiego oferuje panoramy nadzwyczaj rozległe.
Ścieżka przyrodnicza dla niewidomych
W Ogrodzie Botanicznym znajduje się ponadto unikalna dydaktyczna ścieżka przyrodnicza dla niewidomych.
Na obszarze 0,4 ha, wzdłuż 300-metrowej barierki nasadzono ok. 150 roślin, z których każda opatrzona jest "metryczką" zapisaną pismem Braille'a.
Hotel "Pałac" ***
U podnóża Ogrodu Botanicznego znajduje się trzygwiazdkowy hotel "Pałac" oraz Ośrodek Rekreacji Konnej - wyposażony jest w stajnie dla 50 koni, dwie kryte ujeżdżalnie umożliwiające prowadzenie zajęć również jesienią i zimą, padoki, wybiegi dla koni oraz powozownię z ciekawymi eksponatami.
Na terenie Ośrodka prowadzone są zajęcia rehabilitacyjne dla dzieci niepełnosprawnych, jak również organizowane są corocznie różne zawody na hipodromie, np. Mistrzostwa Polski w powożeniu zaprzęgami konnymi czy skokach przez przeszkody.
Z uwagi na wysoką wartość przyrodniczo-krajobrazową Ogród Botaniczny jest postulowany do objęcia ochroną jako uroczysko-użytek ekologiczny.
|
| . |
"wzgórze zakochanych"
|
podejście na Górę Zamkową
|
Udając się z parku myślęcińskiego w kierunku wschodnim przekraczamy ul. Gdańską, docierając do ul. Armii Krajowej (DK 5).
Na tym odcinku Zbocze Fordońskie nie jest zadrzewione, oferując piękne panoramy Bydgoszczy.
Co więcej na ten odcinek zbocza można wjechać samochodem od ul. Gdańskiej.
Możliwość docierania tu przez zmotoryzowane pary przyczyniło się do nazwania tego odcinka wysoczyzny "wzgórzami zakochanych".
Przekraczając ul. Armii Krajowej wchodzimy na teren zespołu parowów "Zamczysko".
To system dolinek oraz erozyjna ostroga wysoczyznowa ze średniowiecznym grodziskiem na szczycie Góry Zamkowej (95,6 m n.p.m.).
W dnach dolinek znajdują się łęgi strumykowe, olszowe, na zboczach i wysoczyźnie lasy dębowe i sosnowe na siedliskach grądowych.
Jest to jeden z najbardziej rozczłonkowanych parowów w obrębie Zbocza Fordońskiego. Dnem płynie lokalny ciek wodny.
prasłowiańskie grodzisko Zamczysko (VII - XI wiek)
Na szczycie palczastego wzniesienia znajduje się najstarsze prasłowiańskie grodzisko w Bydgoszczy.
Na grodzisku kultury łużyckiej, w VII wieku powstała tutaj warownia słowiańska, zniszczona w XI wieku.
Uznawana jest za najbardziej na północ wysuniętą osadę polańską. Pozostał po niej wyniosły kopiec ziemny z fragmentami dawnych suchych fos.
Ze szczytu grodziska rozpościera się panorama Bydgoszczy, a w sąsiedztwie znajduje się las dębowy.
Teren postulowany jest do objęcia ochroną jako uroczysko-użytek ekologiczny.
z grodziska na wschód...
Z grodziska biegnie ścieżka szczytem ostrogi wysoczyznowej na polanę, która była niegdyś użytkowana przez wojsko.
Można tutaj dojechać samochodem, co wykorzystują niektórzy turyści.
Wędrując dalej w kierunku wschodnim, wkraczamy na długi odkryty odcinek Zbocza.
Z lewej znajdują się pola uprawne, z prawej panorama Lasu Gdańskiego i Bydgoszczy w oddali.
Zespół parowów Zamczysko to teren bardzo uroczy krajobrazowy i cenny przyrodniczo, nieustępujący potencjalnie walorom Ogrodu Botanicznego w Parku Myślęcińskim.
Tutaj jednak brakuje zagospodarowania terenu dla celów rekreacyjnych.
Czyż nie chciałoby się tutaj widzieć filii Myślęcinka?
grodzisko Zamczysko/Góra Zamkowa (95,6 m n.p.m.),
widok w kierunku południowym
|
widok z ostrogi w kierunku południowo-wschodnim
|
|
| . |
Dolinka Czarnówczyn z widokiem na os. Kapuściska ze wzgórza Grochol:
|
Wędrując wzdłuż Zbocza Fordońskiego od Zamczyska w kierunku wschodnim wkraczamy na teren pól uprawnych, które kończą się na krawędzi wysoczyzny.
Brak zadrzewienia sprzyja walorom krajobrazowym. Drogę przecinają co jakiś czas niewielkie terenowe niecki i parowy.
Przed nami w dole znajduje się rozległy kompleks Lasu Gdańskiego, a na horyzoncie zabudowa osiedla Kapuścisk.
W pogodny wiosenny czy letni dzień można tu w pełni rozkoszować się widokami zieleni lasów i łąk jakby ze dachu 15-kondygnacyjnego wieżowca.
W końcu dochodzimy do rozległej doliny, której wschodnie zbocza porasta kompleks Lasu Jastrzębie.
Wzdłuż dolinki znajdują się zabudowania osady Czarnówczyn oraz droga do Osielska.
Dolina jest dość rozległa i dzieli się na dwie odnogi przedzielone ostrogą wysoczyznową.
Strumień Czarnówczyn
|
W jej dnie przelewa się dość wydajny strumień, spiętrzony gdzieniegdzie w stawy, który docierając do Lasu Gdańskiego zasila wody podziemne.
Dolinkę z częściowo zabagnionym dnem i wysiękami wód podziemnych porastają zbiorowiska łęgowe (w drzewostanie olsza czarna).
Z uwagi na wartość przyrodniczą planowana jest do objęcia ochroną jako uroczysko-użytek ekologiczny.
|
| . |
Las Jastrzębie
|
Droga w kierunku wschodnim wymaga wejścia na teren Lasu Jastrzębie.
Trudności terenowe można ominąć, wędrując podnóżem zbocza drogą asfaltową.
W końcu napotykamy niewielki parów porośnięty lasem łęgowym.
To pierwsza z szeregu dolinek erozyjnych, które doprowadzą nas do wzgórza węzłowego Szybowników nad Fordonem.
|
| . |
widok na Las Jastrzębie
|
Docieramy do dawnej wsi Czarnówko, która obecnie jest miejscem budowy miejskiego osiedla willowego "Eskulapa".
Zbocze porasta tu bujny mieszany las, który stanowi ładną dominantę krajobrazową patrząc z dołu.
Wędrówka lasem jest możliwa, ale z uwagi na brak gęstej sieci dróżek spacerowych nieco trudna.
Jedna z dróg leśnych prowadzi ku leśniczówce Jastrzębie.
W oddali widać zabudowę górnego tarasu Bydgoszczy: Kapuścisk i Wyżyn.
|
Las kończy się u podnóża długiej dolinki erozyjnej porośniętej łęgiem, której dnem płynie strumyk.
Do dolinki można dotrzeć drogą gruntową od strony ul. Pod Skarpą.
Prowadzi ona do pojedynczych działek rekreacyjnych.
Wydaje się, że dolinka zachowała charakter zbliżony do naturalnego.
Ze zbocza wschodniego rozpościera się ciekawy, niemal podgórski widok na zalesione zbocze zachodnie, które porasta mieszany drzewostan Lasu Jastrzębie.
Po stronie wschodniej znajduje się duża ostroga wysoczyznowa porośnięta roślinnością krzewiastą, zwłaszcza krzewami tarniny.
Gdyby nie dziki charakter roślinności utrudniającej poruszanie się, mogłaby być ciekawą platformą widokową dla przeciętnego lokalnego turysty.
|
| . |
Kierując się na wschód spotykamy kolejne dolinki, odwadniane ciekami wodnymi, a rozcinające zbocze na odizolowane wzgórza.
Wokół dominują pola uprawne, a na skarpie pojedyncze działki rekreacyjne.
Przekraczanie kolejnych strumieni może być uciążliwe.
Można tego uniknąć idąc ulicą Pod Skarpą.
Ze szczytów wzgórz rozpościerają się już widoki Nowego Fordonu - osiedla Przylesie, szpitala onkologicznego oraz budujących się nowych domów na os. Eskulapa.
|
| . |
Przyroda Doliny Śmierci
Dalsza droga na wschód przebiega wzdłuż zbocza porośniętego lokalnie borem sosnowym.
Ukształtowanie terenu jest ciekawe. Spotyka się tutaj liczne bruzdy, małe parowy, odizolowane wzgórza i ostrogi.
Na stromych zboczach rośnie roślinność kserotermiczna.
dolinki Przylesia
|
roślinność kserotermiczna
|
Historia Doliny Śmierci (1939)
W końcu docieramy do uroczej, dość głębokiej, długiej doliny, która znana jest z masowego mordu, jakiego dopuścili się w niej hitlerowcy.
Od 10 października do 26 listopada 1939 r. członkowie pomorskiego oddziału Selbstschutzu oraz grupa funkcjonariuszy gestapo dokonali tutaj egzekucji kilku tysięcy mieszkańców Bydgoszczy, Fordonu i okolic.
Większość z nich figurowała na listach przygotowanych dla gestapo przed wojną lub w jej trakcie.
Po wojnie ekshumowano ok. 300 zwłok, reszta spoczywa nadal w masowym grobie w dolinie.
Miejsce mordu wybrano ze względu na ówczesną odległość od siedzib ludzkich oraz "skrycie" tego miejsca wśród wzgórz.
Stracili tu życie ludzie licznych zawodów: nauczyciele i profesorowie, księża i prawnicy, inżynierowie i kupcy, żołnierze i policjanci, rolnicy i gospodynie domowe.
wejście do Doliny Śmierci od ul. M. Bołtucia
|
Egzekucja w Dolinie Śmierci w 1939 r.
Źródło: "Bydgoszcz. Historia. Kultura. Życie gospodarcze." praca zbiorowa, 1959
|
Historia Doliny Śmierci (czasy współczesne)
Wybudowany w 1975 r. pomnik z tabliczkami osób, które straciły życie w Dolinie Śmierci
|
We wrześniu 1975 roku nad Doliną Śmierci wzniesiono pomnik, otoczony licznymi tablicami z nazwiskami osób, które tu straciły życie. Jest to największa zbiorowa mogiła na terenie Bydgoszczy.
Ścieżki, cmentarz i pomnik ku czci pomordowanych tworzą formę parku.
Oprawę martyrologiczną tego miejsca stworzono na długo przed budową Nowego Fordonu - w czasie gdy na górnym tarasie funkcjonowało jeszcze lotnisko szybowcowe.
Obecnie trwa budowa Bydgoskiej Golgoty, czyli ścieżki ze stacjami Drogi Krzyżowej.
Miejsce uroczystości religijnych
Corocznie organizowane są tutaj Misteria Męki Pańskiej oraz publiczne procesje np. Drogi Krzyżowej.
Organizacji imprez religijnych sprzyja sąsiedztwo z doliną: siedziby Centrum Kultury Katolickiej "Wiatrak", duszpasterstwa akademickiego "Marytria" oraz największej w Fordonie parafii p.w. Matki Boskiej Królowej Męczenników.
Podejście doliną kieruje nas na górny taras Fordonu, skąd dochodzimy do strzelistego pomnika.
Jest to miejsce chętnie uczęszczane przez mieszkańców Fordonu.
w kierunku Wzgórza Szybowników
Opuszczając Dolinę Śmierci kierujemy się na wschód wydeptanymi ścieżkami wzdłuż krawędzi wysoczyzny.
Zanim dojdziemy do narożnego Wzgórza Szybowników, mijamy kilka porośniętych murawami dolinek.
Brak zadrzewienia sprawia, że widoki zabudowy Nowego Fordonu są nadzwyczaj rozległe.
Dolina Śmierci - park, miejsce Misterium Męki Pańskiej i innych uroczystości religijnych
|
dolinka przy pomniku
|
|
| . |
Góra Szybowników
pomnik "Pamięci Lotniska Fordon"
|
Punktem narożnym Zbocza Fordońskiego jest Góra Szybowników (Czarna Góra), niegdyś użytkowana jako platforma startowa dla szybowców.
Można stąd podziwiać przede wszystkim zabudowę Fordonu: starego i nowego.
W oddali widnieją wieże kościoła i pałacu w Ostromecku. Po raz pierwszy widać Dolinę Dolnej Wisły, rozciągającą się w kierunku północnym.
Zbocza góry od strony Fordonu są bardzo strome, a na jednym z nich widnieje przedwojenny kamienny znak szkoły szybowcowej.
| widoki z Góry Szybowników, w kierunku... |
...Ostromecka i Doliny Dolnej Wisły (południowo-wschodnim)
|
...osiedla Tatrzańskiego (wschodnim)
|
Dolinki Fordońskie
Od wzgórza węzłowego Szybowników, Zbocze Fordońskie zmienia kierunek na północny.
Odtąd wędrówka przebiega wzdłuż Doliny Dolnej Wisły, a widoczne w odległości 4 km Zbocze Mariańskie stopniowo zbliża się ku nam.
Aż do granic obszaru administracyjnego Bydgoszczy, spotykamy regularnie dolinki i parowy (co najmniej 6), tzw. "Dolinki Fordońskie".
Są to utwory erozyjne o znacznej wartości przyrodniczej, które postuluje się objąć - podobnie jak Dolinki Myślęcińskie - rezerwatem częściowym.
O ile Dolinki Myślęcińskie są porośnięte liściastym grądem, to Dolinki Fordońskie są zadrzewione zbiorowiskami łęgowymi przeważnie w dnach, gdzie płyną niewielkie cieki wodne.
Strefy przykrawędziowe pokrywają murawy kserotermiczne, a odkryte wzniesienia oferują "zapierające dech w piersiach" widoki.
Dolinki Fordońskie
|
|
"Dąb wisielców"
"Dąb wisielców"
|
źródlisko "Mieczysław"
|
Teren rezerwatu cechują duże deniwelacje i nachylenia terenu z przekształcającymi się zbiorowiskami zaroślowymi, wśród których spotyka się sporo dębów.
Jeden z nich - samotne, okazałe drzewo rosnące u podnóża zbocza - znany jest mieszkańcom Fordonu pod nazwą "dąb wisielców".
źródlisko "Mieczysław"
W dnach dolinek spotyka się wysięki wodne, z których jedno nazwano źródliskiem "Mieczysław".
"podgórski" charakter Dolinek Fordońskich
Droga na Czerwone Wierchy? Nie! To Dolinki Fordońskie!
|
Oprócz wzgórz i dolinek spotykamy szereg pośrednich form erozyjnych: wciosów, bruzd, niecek, izolowanych wzniesień i miniaturowych "grani".
Miejscami krajobrazy przypominają podgórskie w pomniejszeniu.
Walory przyrodniczo-krajobrazowe Dolinek Fordońskich są wysokie nie tylko ze względu na bogactwo i zróżnicowanie roślinności, ale z uwagi na wspaniałe widoki doliny Wisły w jej wąskim odcinku Przełomu Fordońskiego.
Potencjalne walory przyrodniczo-krajobrazowe dorównują Ogrodowi Botanicznemu w Myślęcinku, a z uwagi na niezapomniane panoramy przełomu Wisły - oferują nawet coś jeszcze.
Tutaj jednak brak wygodnych ścieżek spacerowych i parkowej infrastruktury.
Wędrując przekraczamy lokalne drogi gruntowe położone w parowach oraz obserwujemy pojedyncze zabudowania dawnej wsi Zofin.
Poniżej rozpościera się osiedle Tatrzańskie Nowego Fordonu.
| widoki ze wsi Zofin na Fordon |
|
|
|
|
| . |
malowniczy parów
|
Docierając do rogatek obszaru administracyjnego Bydgoszczy, gdzie kończy się Nowy Fordon - mijamy podmiejską wieś Mariampol.
Jest ona położona na górnym tarasie, a jedna z dróg dojazdowych wiedzie dnem rozległego parowu, porośniętego lasem dębowym.
To jeden z większych parowów Zbocza Fordońskiego, rozwidlający się na kilka odnóg.
W tym miejscu rozpoczyna się spory kompleks lasu mieszanego, który na nachylonych zboczach i we wspomnianym parowie ma charakter lasu dębowego z typowym runem.
To jedna z najciekawszych i największych połaci dąbrów w okolicy Fordonu, a nawet całej Bydgoszczy.
Przypomina on miejscami rezerwat lasu dębowego "Dziki Ostrów" koło Brzozy.
Przepiękna kolorystyka "Księżego Lasu"
|
Kompleks leśny zwany dawniej "księżym lasem" nadaje się do spacerów i wypoczynku.
Jest to teren bardzo atrakcyjny pod względem spacerowym, nie tylko ze względu na okazały drzewostan, ale również pod względem krajobrazowym (spore deniwelacje terenu, wąwozy, strumienie itp.)
Przed wojną miejsce wykorzystywano do rekreacji świątecznej.
|
| . |
Wędrując kompleksem leśnym docieramy do jego granicy.
Możemy tam napotkać na głęboko wcięty i gęsto zalesiony parów ze strumieniem w dnie i stromych zboczach.
Jest dość trudny do przebycia, ale naturalna, dzika roślinność przypomina warunki w jakich istniał przed przekształceniem środowiska przez człowieka.
W swym górnym odcinku parów, zakręcając dochodzi do wsi Jarużyn.
Na styku lasu i łąk możemy podziwiać panoramy przełomu doliny Wisły.
gęsto zalesiony Parów Jarużyński
|
widok z Lasu Jarużyńskiego
|
|
| . |
Idąc drogą gruntową od wsi Jarużyn, bądź wchodząc po zboczu od strony drogi asfaltowej do Strzelec docieramy do uroczyska "Prodnia".
To zalesiony, dość szeroki parów, będący użytkiem ekologicznym, prawem chronionym.
Tu i na sąsiednich wzgórzach można podziwiać jedną z najpiękniejszych panoram doliny Wisły, która w tym miejscu jest bliska swemu najwęższemu miejscu na odcinku dolnym od Wyżyn Środkowopolskich do Bałtyku.
| panoramy doliny Wisły z Uroczyska "Prodnia"... |
...wiosną...
|
...latem...
|
Podobne panoramy rozpościerają się z sąsiednich wzgórz, na które łatwo dotrzeć, wykorzystując wydeptane ścieżki.
Zbocza doliny wyglądają odmiennie w zależności od pory roku.
Dnem parowu biegnie mało widoczna ścieżka. Dzięki niej uroczysko można zwiedzić od wewnątrz.
W Jarużynie wchodzimy na zielony turystyczny szlak Nadwiślański, który wiedzie z Bydgoszczy do Świecia zachodnim zboczem doliny dolnej Wisły.
...i jesienią
|
ścieżka biegnąca dnem parowu
|
|
| . |
Przyroda
Następny utwór erozyjny w Zboczu doliny Wisły spotykamy we wsi Strzelce.
Parowem biegnie asfaltowa droga łącząca Strzelce Górne i Dolne (nr 256).
Zjeżdżając samochodem można obserwować panoramę doliny Wisły, a różnica wysokości dochodzi do 60 m!
Wieś Strzelce
Strzelce to XV-wieczna wieś szlachecka, z zabytkowym XIX-wiecznym neoklasycystycznym dworkiem i czterohektarowym parkiem.
Obecnie słynie z "produkcji" regionalnych powideł śliwkowych wg starych receptur z regionu doliny dolnej Wisły.
Od 2000 roku corocznie we wrześniu odbywa się tu festyn - Święto Śliwki, na który tłumnie zjeżdżają się Bydgoszczanie.
Z uwagi na ogrodzenie prywatnych posesji utrudniona jest piesza wędrówka zboczem.
Parów jest trudno dostępny, zakrzaczony, a jego dnem płynie strumień. Na zboczach można spotkać pozostałości dawnych sadów owocowych.
grodzisko prasłowiańskie Strzelce (VII - XII w.)
pagórek wczesnośredniowiecznego grodziska Strzelce (VII - XII w.)
|
Warto zwrócić uwagę przede wszystkim na północne zbocze parowu, gdzie już na pierwszy rzut oka widoczne jest kopulaste wzgórze (96,3 m n.p.m.).
To wczesnośredniowieczne grodzisko wyżynne, pozostałość po grodzie obronnym z okresu plemiennego Słowian (VII w.).
Gród funkcjonował niegdyś w otoczeniu dużego zespołu osadniczego, największego w rejonie dzisiejszej Bydgoszczy.
Podczas wykopalisk znaleziono relikty zabudowy, narzędzia rolnicze oraz monety arabskie z X w.
Gród został zniszczony na początku XII w. podczas wojen polsko-pomorskich.
Do grodziska można dotrzeć od strony parku w Gądeczu, bądź wspinając się po zboczu.
Wzgórze jest sztucznie usypane, o bardzo stromych zboczach wysokości ponad 3 m, które były kiedyś krawędziami suchej fosy.
U podnóża kopuły znajduje się płaszczyzna - prawdopodobnie platforma dawnej osady.
Nie trzeba zapewne pisać, że ze szczytu grodziska roztacza się przepiękny widok na dolinę Wisły od Fordonu do Trzęsacza.
Dolina jest jeszcze stosunkowo wąska. Zbocze Mariańskie znajduje się w odległości ok. 3-4 km, odchylając się w basen Chełmiński, a od północy widoczne jest lustro Wisły podcinające zachodnie zbocza wysoczyzny.
Możemy docenić, jak dogodne miejsce dla osady wybrali praprzodkowie.
Miejsce sprzyjało zachowaniu walorów obronnych, a zarazem sąsiadowało z ziemią uprawną.
Zapewniony był dostęp do wody. W czasach prehistorycznych, jak obecnie grodzisko otaczały osady wiejskie.
| panoramy Wisły ze wzgórza dawnego grodziska w Strzelcach |
|
|
|
| . |
buki w Gądeczu
|
Jedyna w regionie jaskinia
We Gądeczu - kolejnej za Strzelcami nadwiślańskiej wsi wzdłuż drogi nr 256, spotykamy przepiękny parów, odwadniany strumieniem.
Cechuje się on bardzo stromymi zboczami, efektownym drzewostanem bukowym oraz unikalnym w województwie kujawsko-pomorskim pomnikiem przyrody nieożywionej - zespołem jaskiń utworzonych w piaskowych zlepieńcach.
Największa z jaskiń nosi nazwę "Bajka". Położona jest na południowym zboczu wąwozu.
jaskinia "Bajka" w Gądeczu, zaledwie 4 km od granic Bydgoszczy!
|
pozostałość parku krajobrazowego z XIX w.
Efektowny drzewostan w wąwozie to pozostałości parku krajobrazowego z XIX w. (1,0 ha).
Park przechodzi stopniowo w grąd zboczowy, na którym rosną cenne okazy starych drzew.
Dojście do parowu możliwe jest z dołu - od strony drogi do Włók, gdzie informuje o tym tablica lub też z góry - od strony wsi.
Pałac w Gądeczu z XVI w.
Wieś Gądecz posiada zabytkowy pałac zbudowany w XVI w. na rzucie nieregularnym, o zróżnicowanej bryle.
Obecnie mieści się w nim Dom Pomocy Społecznej przeznaczony dla kobiet umysłowo upośledzonych.
|
| . |
widok na dolinę z Chełczonki
|
Dalsza podróż wiedzie dzikim, zakrzaczonym zboczem doliny Wisły na granicy pól uprawnych.
Można uniknąć przedzierania się przezeń, idąc drogą asfaltową do Włók (nr 256), która wiedzie u podnóża zbocza.
W końcu spotykamy niewielki dziki parów wcięty w strome zbocza.
Ze szczytu rozpościera się efektowny widok na rzekę oraz zalesione Zbocze Mariańskie.
|
| . |
Dochodzimy do krańca wędrówki Zboczem Fordońskim. Spotykamy kolejny, rozczłonkowany parów, rozpoczynający się we Włókach.
Droga do Włók (nr 256) wspina się serpentyną w górę. Tutaj - w Trzęsaczu znajduje się punkt widokowy na Wisłę dopływającą od strony Fordonu.
| Widoki Wisły z drogowej serpentyny na drodze nr 256 |
|
|
Wieś Trzęsacz
Wieś Trzęsacz jest wzmiankowana już w 1257 r. jako uposażenie opactwa Cystersów w Byszewie.
Dnia 14 VI 1349 r. we wsi bawił król Kazimierz Wielki z okazji układu z Krzyżakami w sprawie wyznaczenia linii granicznej między Kujawami i Wielkopolską, a Zakonem.
Znajduje się tu dworek z 1900 r. oraz park krajobrazowy (2 ha) z zachowaną aleją klonową, pięknie położony nad stromo opadającą ku Wiśle skarpą, obsadzoną drzewami owocowymi.
strumień w Trzęsaczu
|
Droga Stu Zakrętów? Nie, to serpentyna na drodze nr 256 do Włók koło wsi Trzęsacz!
(w tle widok Wisły ze skarpy)
|
w kierunku Złej Wsi i Kozielca
Jeśli polubiliśmy nadwiślańskie krajobrazy, warto udać się gruntową drogą w kierunku Złej Wsi i Kozielca, ponieważ oferuje ona wyjątkowe wrażenia.
Teren między Trzęsaczem a Kozielcem jest wyjątkowo dziki, z niebezpiecznymi urwiskami.
W tym miejscu brzeg Wisły jest bardzo stromy, jednocześnie woda płynie tuż u jego podstawy.
To jakby stary wiślany "klif" na podobieństwo innych tego rodzaju miejsc - w Wyszogrodzie, koło Świecia (Góry Diabelce, Góry Wiąskie, Czarcie Góry), Grudziądzu (Góry Łosiowe), Nowem.
Rzeka co prawda nie podcina już zbocza jak niegdyś, lecz widoczna jest u jego podnóża.
Droga wije się dziko między drzewami. Po prawej widać przepaść, po lewej wysoką górę. Co ciekawe, mieszkają tam ludzie.
Trudno sobie wyobrazić, jak docierają do domów zimą.
Wzdłuż drogi widać zabudowania i dacze, a odchodzące od drogi ścieżki prowadzą przez kolejne wąwozy ze strumieniami.
| Panorama Wisły... |
...z drogi do Kozielca...
|
...i z parku w Kozielcu
|
wieś Kozielec
drewniany kościółek w Kozielcu (1906 r.)
|
W końcu docieramy do asfaltowej drogi, która graniczy z brzegiem Wisły. Serpentyną można udać się nią w górę do Kozielca.
We wsi warto zobaczyć drewniany zabytkowy kościół filialny p.w. Niepokalanego Poczęcia (1906 r.), obok którego znajduje się niewielki park z widokiem na dolinę Wisły.
Z Kozielca można udać się asfaltową drogą z powrotem do Trzęsacza lub do Włók.
wieś Włóki
We wsi znajduje się drewniany kościółek p.w. św. Marii Magdaleny z 1699 r. - zabytek klasy "0".
Kościół konstrukcji zrębowej odznacza się jednolitym barokowym wyposażeniem wnętrza z XVII i XVIII w.
Podczas remontu w końcu lat 90. XX w. odkryto pod tynkiem w części prezbiterium malowidła o wysokich walorach artystycznych z XVIII w.
Na cmentarzu przykościelnym znajduje się grób Nieznanego Żołnierza Wojska Polskiego, który 3 września 1939 r. na skrzyżowaniu obecnej drogi nr 5 we Włókach, siedząc na drzewie i strzelając z karabinu maszynowego, zatrzymał na długi czas natarcie oddziałów niemieckich.
|
| . |
W ten sposób dotarliśmy do krańca wędrówki - granicy powiatu bydgoskiego.
To historyczna granica od Średniowiecza, kasztelanii wyszogrodzkiej, potem bydgoskiej, granica państwa z Zakonem ustalona przez Kazimierza Wielkiego, od 1466 r. granica Kujaw i Prus Królewskich.
W XIX wieku granica Wielkiego Księstwa Poznańskiego i regencji bydgoskiej z Prusami Zachodnimi.
W latach 1920-38 granica województw poznańskiego i pomorskiego.
Zbocze Doliny Dolnej Wisły wiedzie natomiast dalej, oferując niepowtarzalne krajobrazy i zachęca do odkrywania walorów turystycznych.
Zachód słońca na górnym tarasie Fordonu
|
|
|
. |
