| . |
| x REZERWATY PRZYRODY - REZERWATY BYDGOSKIEGO ZAKOLA WISŁY x |
| . |
Mapa zakola Wisły z zaznaczonymi na jasnozielono rezerwatami: "Mała Kępa Ostromecka", "Wielka Kępa Ostromecka" i "Las Mariański"
|
Bydgoskie zakole Wisły charakteryzuje się bogactwem lasów łęgowych.
Wśród tutejszego największego kompleksu łęgów dolnej Wisły wyodrębniono kilka rezerwatów przyrody.
W zakolu znajdziemy trzy podstawowe typy nadrzecznych lasów łęgowych:
 łęgi wierzbowo-topolowe wraz ze wczesnymi stadiami ich rozwoju - wiklinowiskami nadrzecznymi
łęgi wiązowe i wiązowo-jesionowe charakterystyczne dla dolin dużych rzek
łęgi jesionowo-olchowe charakterystyczne dla dolin małych rzek
Głównym czynnikiem ekologicznym warunkującym życie i rozwój tych lasów jest poziomy ruch wód (podnoszenie i opadanie poziomu wody w rzece).
Krzewiaste zbiorowisko zarośli wierzbowych stanowi pierwsze stadium sukcesji (rozwoju) łęgu dojrzałego.
Zarośla wierzbowe występują tylko w korytach dużych rzek na nietrwałym podłożu jakim są piaski i żwiry.
W związku z corocznym spływem kry lodowej niemożliwe jest rozwinięcie się tam roślinności drzewiastej.
Łęg wierzbowy spotyka się zarówno na Wielkiej, jak i Małej Kępie.
W zasięgu wysokiego poziomu wód w rzece występuje dojrzała forma łęgów wierzbowo-topolowych o bujnie rozwiniętej warstwie krzewów i bogatym runie leśnym.
Dobrze zachowane łęgi wierzbowo-topolowe są rzadkością, gdyż zostały prawie całkowicie zniszczone poprzez wycinkę lasów i regulacje rzek.
Taki właśnie las znajduje się na prawym brzegu w zakolu Wisły.
Charakterystyka lasów łęgowych
Łęgi w "Wielkiej Kępie Ostromeckiej"
|
Nadrzeczne lasy łęgowe są najbogatszym w gatunki roślin i zwierząt środowiskiem leśnym w Europie, będącym odpowiednikiem niektórych lasów deszczowych strefy tropikalnej.
Dzisiaj pozostały jedynie resztki (5% obszaru dawnego występowania) tych zbiorowisk.
Są one bardzo cenne przyrodniczo i w porównaniu z innymi lasami europejskimi, ponieważ charakteryzuje je najbardziej złożona struktura przestrzenna i warstwowa.
Oferują najwyższą liczbę nisz ekologicznych dla różnorodnych organizmów żywych.
Stanowią najbogatsze w ptaki i ssaki środowisko leśne Europy Środkowej, oferujące możliwość łęgów dla ponad 40% ptaków gniazdujących kiedykolwiek w Polsce, a poza tym są zasiedlane przez ptaki i ssaki w najwyższym zagęszczeniu osobników.
Chroniąc hektar takiego lasu - chroni się zarazem największą liczbę gatunków zwierzęcych i spore ich populacje.
Łęgi rosnące w obrębie wałów przeciwpowodziowych pełnią funkcje ochronne.
Podczas powodzi zmniejszają one prędkość i siłę wody, zatrzymują część wody, chroniąc tym samym przed zalaniem tereny położone niżej.
Poza tym są naturalną oczyszczalnią ścieków, niewymagającą żadnych nakładów finansowych, pobierającą z wody azot, fosfor, pozostałości pestycydów i inne pierwiastki, oczyszczającą ścieki bytowe i rolnicze.
Im rzeka płynie wolniej poprzez zarośla i lasy łęgowe - tym proces samooczyszczania wód jest bardziej wydajny i woda w rzece jest lepiej natleniona i czystsza.
Zagrożeniem dla lasów łęgowych jest obniżanie się poziomu wód gruntowych oraz wynikający z tego proces grądowienia lasów łęgowych, czyli zmiany struktury lasu.
Wysuszenie terenów zalewowych prowadzi do całkowitego zaniku łęgów.
Dlatego też lasy łęgowe są środowiskiem leśnym najpilniej wymagającym zabezpieczenia poprzez ochronę w rezerwatach.
W bydgoskim zakolu Wisły oraz dolinie poniżej Fordonu znajdują się dwa stosunkowo wcześnie utworzone, bo w latach pięćdziesiątych XX w., rezerwaty leśne, które chronią lasy charakterystyczne dla poszczególnych stref doliny Wisły.
Ponadto na zatwierdzenie czeka trzeci rezerwat ornitologiczny.
Co więcej są to rezerwaty najbliższe Bydgoszczy, których zwiedzanie może odbywać się w ramach pieszego spaceru bądź wyprawy rowerowej.
opracowano na podstawie:
 "Przyroda Bydgoszczy", praca zbiorowa pod redakcją Józefa Banaszaka, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2004
www.dolnawisla.pl - witryny Towarzystwa Przyjaciół Dolnej Wisły
mapy lokalizacyjne poszczególnych rezerwatów:
DIGIKART z 2004 r.: "Mapa topograficzno-turystyczna 1:50 000. Dolina Dolnej Wisły"
PPWK z 1995-96 r.: "Mapy turystyczne 1:100 000"
|
|
| . |
Strzałka czerwona - rezerwat "Wielka Kępa Ostromecka"
Strzałka niebieska - rezerwat "Las Mariański"
|
Jest najstarszym rezewatem w okolicy Bydgoszczy (1953 r.).
Obejmuje fragment (28 ha) nadwiślańskiego lasu łęgowego z udziałem topoli, dębu, wiązu, jesionu i olszy oraz licznych drzew pomnikowych.
Rezerwat położony jest na I terasie zalewowej doliny Wisły w odległości 120 - 380 m. od jej brzegu. Zalewany jest przez wody Wisły 12 - 15 dni w ciągu roku.
Wzdłuż granic rezerwatu biegną wypełnione wodą starorzecza Wisły.
Znaczą one kolejne etapy przesuwania się Wielkiej Kępy w nurcie rzeki.
Obecnie rezerwat jest na stałe związany z lądem, a o tym, że była to kiedyś wyspa świadczy również nazwa.
Drzewostan
Drzewostan wiązowo-jesionowy w północno-wschodniej części rezerwatu
|
Drzewostany rezerwatu stanowią przykład naturalnej sukcesji i przemiany pokoleń w zmieniających się warunkach przyrodniczych.
Pierwotny, właściwy dla łęgów nadwiślańskich drzewostan topoli czarnej, topoli białej, wiązu i dębu ulega stopniowemu wymieraniu, a na jego miejsce wkraczają młode pokolenia właściwe dla obecnych warunków siedliskowych.
Najbardziej dynamicznie rozwija się jesion i wiąz, który w północnej części rezerwatu tworzy zwarty drzewostan, co jest dużą osobliwością przyrodniczą.
Niewątpliwie największą wartość przyrodniczą stanowią pozostałości dawnego 200-letniego drzewostanu topolowego.
W 1991 roku zinwentaryzowano 64 topole czarne, 36 drzew topoli białej, 7 dębów i 2 wiązy.
Już przed drugą wojną światową, dzięki hrabiemu Alvenslebenowi, znaczna część lasu na Wielkiej Kępie znalazła się pod ochroną.
Ostateczne zatwierdzenie rezerwatu nastąpiło 25 sierpnia 1953 r.
Pomnikowy starodrzew w rezerwacie
|
Dzięki doskonałym warunkom glebowym, las na Wielkiej Kępie odznacza się wyjątkowo bujną roślinnością.
W wielu miejscach jest trudny do przebycia, podobny do lasów tropikalnych.
Podczas zwiedzania rzucają się w oczy przede wszystkim stare, ponad 250-letnie, topole białe i czarne o wysokości do 40 m, 150-letnie dęby i wiązy, jesiony i wierzby.
Tworzą one kilkuwarstwowy drzewostan.
W warstwie krzewów spotyka się gatunki chronione: kruszczyk szerokolistny, podkolan biały, kalina koralowa, kruszyna pospolita i porzeczka czarna, a w runie: bluszczyk kurdybanek, ziarnopłon wiosenny, przytulia czepna i nawłoć późna.
Prawdopodobnie ze względów naukowych i dydaktycznych rezerwat zostanie powiększony o zbiorowiska wiklin nadrzecznych występujących na piaszczystych łachach i brzegu Wisły.
Problemy ekologiczne
Miejscowe zbiorowiska związane ze środowiskami podmokłymi, szybko reagują na wszelkie przemiany układów hydrologicznych.
W związku ze znacznym ograniczeniem wylewów Wisły (po budowie Zbiornika Włocławskiego w 1970 r.) obserwuje się przesuszanie siedlisk, co powoduje zanikanie łęgu wierzbowo-topolowego na rzecz łęgu jesionowo-wiązowego.
W efekcie topola biała i czarna, nie znajdując odpowiednich warunków nie odnawia się, a stare pomnikowe okazy znajdują się w większości w złym stanie.
Również z runa leśnego ustępują gatunki typowo łęgowe, a ich miejsce zajmuje ekspansywna nawłoć późna.
starorzecza w "Wielkiej Kępie Ostromeckiej"
|
"Wielka Kępa Ostromecka" widziana z brzegu zachodniego obok Starego Fordonu
|
Informacje praktyczne dla turysty
Rezerwat jest stosunkowo łatwo dostępny do eksploracji turystycznej. Jest stosunkowo wąski (200 m), ale długi (2 km).
Wewnątrz znajdują się wydeptane ścieżki, zwłaszcza od strony mostu fordońskiego.
W okresach wilgotnych lub podczas wysokich stanów wód Wisły, poruszanie się po rezerwacie jest utrudnione.
Ciągi stawów są odbiciem dawnych starorzeczy wiślanych.
W środkowej i wschodniej części rezerwatu, ścieżki zacierają się w gęstwinie roślinności.
Od północnego-wschodu rezerwat graniczy z nadwiślańskimi łąkami, na których rozrzucone są stawy oraz charakterystyczne zadrzewienia.
Przez "Wielką Kępę Ostromecką" przebiega  czarny szlak turystyczny "Orlich Gniazd" z Ostromecka do Kamieńca, wiodący śladem zakola Wisły.
|
| . |
Jedna ze ścieżek wiodących do rezerwatu od strony zachodniej
|
Utworzono go w 1958 r., a nazwa pochodzi od imienia Marii-Konstancji, żony hrabiego Schoenborna, założyciela parku leśnego wokół pałacu ostromeckiego.
Rezerwat zawiera 32 ha lasu mieszanego, zbliżonego do nadwiślańskiego lasu łęgowego.
Główny gatunek - wiąz polny, który występował licznie w momencie jego utworzenia (w 1958 roku) obecnie spotykany jest jedynie w domieszce.
Drzewostan
Obecnie w rezerwacie spotyka się zbiorowiska leśne o charakterze grądu, buczyny oraz olsu.
Gatunkami panującymi w drzewostanie są grab, sosna, buk i jesion.
Porastają one strome zbocza i jary Zbocza Mariańskiego, spełniając funkcję glebochronną.
Współpanujące gatunki to buk, dąb, lipa, wiąz, jesion i sosna w zmieszaniu jednostkowym lub grupowym.
W domieszce występuje również klon zwyczajny, jawor, klon polny, osika, topola, olsza i brzoza.
Wśród lasu bukowego
|
Wiek spotykanych tu drzew jest bardzo zróżnicowany: 40-60 lat dla najniższego piętrze, poprzez 60-140 lat dla stanu podstawowego, aż po ok. 200 lat dla najstarszych egzemplarzy sosen, dębów i lip.
Oprócz wymienionych wyżej gatunków pochodzenia naturalnego występują w rezerwacie również gatunki obce, głównie dąb czerwony, sosna czarna i kasztanowiec, wprowadzone sztucznie w okresie międzywojennym, gdy tereny te były traktowane jako park.
W rezerwacie jest wiele innych ciekawych elementów przyrodniczych.
W runie występuje tu szereg rzadkich gatunków - zdrojówka rutewkowata, łuskiewnik różowy, kokorycz pusta, marzanka wonna oraz wiele drzew pomnikowych.
Jest tutaj również bardzo interesujące krajobrazowe zbocze pocięte poprzecznymi jarami ze źródliskami i ciekami wodnymi.
Na południowym skraju Lasu Mariańskiego mają swój początek źródła wody ostromeckiej.
Jesienna panorama "Lasu Mariańskiego"
|
Dna bezodpływowych obniżeń zajmują drzewostany jesionowo-olchowo-wiązowe. Często rośnie tam chroniona porzeczka czarna, dziki bez czarny, czeremcha zwyczajna, wierzby.
Jest to las wilgotny, gdzie duży udział ma roślinność szuwarowa: knieć błotna, turzyce, mozga trzcinowata, manna wodna.
Informacje praktyczne dla turysty
W lesie znajduje się ścieżka, która wiedzie od Ostromecka.
Korzystając z niej można wygodnie zwiedzić rezerwat od wewnątrz.
Bujne i wysokie drzewa są poza tym ozdobą eksponowanego Zbocza Mariańskiego, patrząc od strony Wisły.
Przez rezerwat przebiega  żółty szlak turystyczny "Rezerwatów Chełmińskich" z Bydgoszczy do Chełmna - śladem prawej krawędzi doliny Wisły.
|
| . |
Strzałką czerwoną oznaczono obszar projektowanego rezerwatu ornitologicznego "Mała Kępa Ostromecka"
|
Oprócz wymienionych wyżej rezerwatów, trzecim graniczącym z obszarem administracyjnym miasta obszarem chronionym jest projektowany rezerwat ornitologiczny "Mała Kępa Ostromecka".
Rezerwat zajmuje stosunkowo duży obszar (116 ha) wewnątrz bydgoskiego zakola Wisły.
Obejmuje nadwiślański las łęgowy, ale najważniejsza jego rola dotyczy ochrony ostoi dzikiego ptactwa.
Projektowany rezerwat wraz z "Wielką Kępą Ostromecką" i "Lasem Mariańskim" stanowi korytarz ekologiczny dla wędrujących wzdłuż brzegu Wisły ptaków wróblowatych i leśnych.
Obszar rezerwatu zajmuje taras zalewowy Wisły po wschodniej stronie, naprzeciw Brdyujścia.
Drzewostan
W drzewostanie dominują: topole - biała i czarna, a także wierzby, jesiony i wiązy.
W rezerwacie znajdują się także dwa skupiska starych topól o imponujących rozmiarach (średnica nawet do 710 cm), które są pomnikami przyrody.
Występujące starorzecza utrudniają przebycie tego terenu.
Można tam spotkać liczne stawy, odnogi rzeczne, zarośla wierzbowo-topolowe oraz łąki.
Awifauna
Pierwsze stawy Małej Kępy od strony Fordonu
|
Z uwagi na odseparowanie od osiedli ludzkich teren ten jest chętnie zasiedlany przez dzikie ptaki.
Bogata awifauna lęgowa, charakterystyczna dla ginących nad wielkimi rzekami naturalnych środowisk łęgowych jest celem ochrony w rezerwacie.
W łęgach Małej Kępy gnieździ się około 70 gatunków ptactwa. Na uwagę zasługują: nurogęś, strumieniówka, derkacz. Zimuje tu para bielików.
Obszar ten jest miejscem żerowania takich rzadkich gatunków jak: bociana czarnego, kani rudej, kani czarnej, rybołowa, zimorodka.
Brzeg Wisły jest tutaj piękny w swej dzikości, pełen małych zatoczek i półwyspów.
W lecie tworzą się czasami łachy piaszczyste, którymi można spacerować pośrodku rzeki.
Powyżej rezerwatu znajduje się stroma krawędź wyższej terasy kotliny. Dalej rośnie bór świeży na obszarze Wydm Ostromeckich.
Dziki brzeg Małej Kępy wiosną
|
Stada ptaków gromadzące się jesienią u brzegów rezerwatu
|
|
|
. |
