| . |
(źródło mapy: Państwowy Instytut Geologiczny)
Oznaczenia (Podłoża ukształtowane w...):
...holocenie
(ostatnie 11,5 tys. lat, od ost. zlodowacenia):
1 - piaski, mułki, iły i gytie jeziorne
3 - piaski, żwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły
5 - piaski eoliczne, lokalnie w wydmach
6 - piaski i żwiry stożków napływowych
...plejstocenie
(epoka lodowcowa, od 1,87 mln lat temu do ost. zlodowacenia)
10 - gliny, piaski i gliny z rumoszami
11 - piaski, żwiry i mułki rzeczne
12 - piaski i mułki jeziorne
14 - piaski i żwiry sandrowe
15 - piaski i mułki kemów
17 - żwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych
18 - gliny zwałowe, ich zwietrzeliny, oraz piaski i żwiry lodowcowe
...miocenie (od 23,03 mln do 5,332 mln lat temu)
39 - iły, mułki, piaski i żwiry z węglem brunatnym
...kredy górnej (od 100 do 70 mln lat temu)
44 - wapienie, kreda pisząca z krzemieniami, opoki, margle, wkładki piaskowców i gezy
...jury górnej (od 160 do 150 mln lat temu)
57 - wapienie, margle, iłowce, mułowce
...jury środkowej (od 180 do 160 mln lat temu)
61 - wapienie, margle, iłowce, mułowce, zlepieńce, piaskowce, gezy, piaski z wkładkami syderytów
|
W wyniku akumulacji osadów w ciągu dziejów Ziemi wytworzyła się około 8-kilometrowa warstwa skał osadowych na podłożu krystalicznym platformy wschodnioeuropejskiej.
Kilkanaście milionów lat wstecz na całym obecnym Niżu Polskim istniała nizina z wolno płynącymi rzekami.
W okresie lodowcowym - interglacjale emskim (120 tys. lat temu) przepływała tędy wielka pra-Wisła uchodząca do Morza Emskiego, której szeroka dolina znajduje się głęboko w podłożu wysoczyzn morenowych na zachód od obecnej doliny Wisły.
W okresie ostatniego zlodowacenia bałtyckiego dolina ukształtowała się ostatecznie. Warstwy osadów lodowcowych wykazują przewarstwienia 3 poziomów glin zwałowych oraz piasków.
Odsłonięte osady są widoczne na odsłoniętych zboczach doliny, a gliny miejscami były eksploatowane przez człowieka.
Wody pra-Wisły płynące początkowo ku zachodowi wzdłuż czoła lodowca, mieszały się z wodami roztopowymi i żłobiły potężną Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką, 25 km szeroką w okolicy Bydgoszczy.
Po cofnięciu lodowca ku północy ok. 12 tys. lat temu, Wisła zmieniła kierunek na północno-wschodni, opuszczając w tym miejscu szeroką pradolinę.
Przyczyną było wytworzenie się od okolic Chełmna do Fordonu głębokiej rynny w wysoczyznach, stanowiącej pierwotnie szlak odpływu wód lodowcowych do Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej.
Właśnie wówczas nastąpił przełom Wisły ku północy, skutkujący ukształtowaniem dzisiejszego krajobrazu.
Nadal w obszarze Bydgoszczy można zauważyć głęboką, niemal suchą pradolinę dawnej Prawisły położoną na kierunku wschód-zachód oraz podobną głęboką dolinę na wschodzie, zajętą przez Wisłę.
Brda, wypływając z garbu pomorskiego, była kiedyś prawym dopływem Prawisły i pod Jachcicami uchodziła do olbrzymiej pradoliny.
Po przełomie Wisły ku północy, Brda została lewym dopływem. Przez zmianę kierunku rzeki głównej, obniżył się poziom erozyjny i zmusił Brdę do intensywniejszego pogłębiania swego koryta.
Wskutek tego rzeka ta wcięła się głęboko w teren, pozostawiając znakomicie wykształcone terasy.
Poziom działu wód na Kanale Bydgoskim (za Osową Górą) leży dziś 25 m wyżej niż poziom Brdy w Bydgoszczy.
Dlatego tyle śluz spotykamy w Bydgoszczy. Jest ich 5 (dawniej 7), dla przezwyciężenia owego dużego spadku.
Po przełomie, Wisła spotęgowała proces żłobienia w nowym łożysku, natomiast w pradolinie, biegnącej na zachód rozpoczął się proces zabagnienia (na zachód od zakola Brdy).
O sile erozyjnej Wisły, świadczy stroma krawędź wysoczyzny na odcinku Brdyujście-Wyszogród-Fordon, wznosząca się 20 m ponad lustro rzeki.
Mapa geologiczna okolic Bydgoszczy
Na mapce widoczny jest zarys wielkiej kotliny bydgosko-toruńskiej, w której zmyte zostały przez wody roztopowe gliniaste osady morenowe.
Pozostały natomiast piaski rzeczne i usypane z nich wydmy eoliczne - głównie w Puszczy Bydgoskiej, ale również w mieście Bydgoszczy.
W dolinach rzek: Wisły, Brdy, Noteci, pradolinie Kanału Bydgoskiego znajdują się młode utwory akumulacji rzecznej - żyzne mady, namuły, torfy.
Na obszarze Bydgoszczy znajduje się kilka wysp iłów, które są starszymi utworami odkrytymi przez intensywną erozję podczas przepływu wód w pradolinie.
Na Bielawkach iły te dają o sobie znać przez niszczenie budynków, w Brdyujściu są eksploatowane w złożach oraz stanowią żyzne podłoże dla lasów liściastych (np. dąbrowy w Lesie Gdańskim koło ul. Jasienieckiej).
Na północ od Fordonu widać, jak Wisła wcina się w wysoczyzny morenowe złożone z glin i piasków. Po wąskim kilkukilometrowym odcinku "przełomowym" rozlewa się w baseny i kotliny.
Na mapce widoczne są również zarysy moren czołowych, które generują pagórkowate krajobrazy o dużych różnicach wysokości względnej.
W rejonie Barcina znajdują się wyspy utworów kredowych i jurajskich eksploatowane przez jedyną w Polsce północnej cementownię.
|
