| . |
| x ZAKOLE WISŁY - MIKROREGIONY ZAKOLA WISŁY x |
Część północna okolic Zakola Wisły
| . |
Część północna
okolic Zakola Wisły:
Zbocze Fordońskie
Wysoczyzna Osielska
Wysoczyzna Strzelecka
Przełom Doliny Wisły
Równina Strzelecka
Równina Strzelecka
Terasa Słończa
|
W skład tej części wchodzą krainy należące do makroregionu Pojezierza Pomorskiego.
Zbocze Fordońskie (314.731)
To mikroregion w całości wchodzący w skład parku krajobrazowego, którego granicami są podnóże zbocza oraz górne granice dolinek erozyjnych i wąwozów.
Zbocze należy do najsilniej zróżnicowanych ekologicznie nie tylko w Bydgoszczy, ale także w całej strefie niżowej.
Jest to przede wszystkim bardzo duża różnorodność biotopów (od suchych do podmokłych) i biocenoz.
Wysokości względne osiągają w strefie pradolinnej 35-40 m (maks. 44 m), a w rejonie doliny Wisły przeciętnie 55-60 m (maks. 68 m).
Nachylenia skarp dochodzą do 40-50 st., a w przypadku obrywów występują zbocza pionowe.
Bardzo liczne są tu źródła, wycieki i strumienie o niewielkiej wydajności.
Charakterystycznym elementem mikroregionu jest system silnie przekształconych dolinek o dużych spadkach, z licznymi obrywami i osuwiskami.
Zachowane lasy to często grądy typowe lub zboczowe, czasami światłolubne dąbrowy.
Na zboczach często występują zbiorowiska zaroślowe, głogów, róż, śliwy tarniny, berberysu, jak również murawy kserotermiczne.
W dolinkach ze strumieniami występują łęgi jesionowo-olszowe.
Strefy wycieków opanowane są przez zbiorowiska szuwarowe i skrzypu olbrzymiego, często rosnące na torfowiskach źródłowych.
Wśród nasadzeń dokonanych przez człowieka spotyka się również bory sosnowe i buczyny (Myślęcinek, Gądecz).
W celu ochrony najbardziej wartościowych obszarów postuluje się powołanie szeregu rezerwatów przyrody (Dolinki Myślęcińskie, Dolinki Fordońskie) oraz użytków ekologicznych (Czarnówko, Zamczysko, Ogród Botaniczny).
Ze względu na cechy środowiska przyrodniczego oraz jego różnorodność Zbocze Fordońskie jest wartościowym obszarem rekreacyjnym.
Podstawowe wartości to: duża ilość jonów ujemnych, wysoka produkcja fitoareozoli o działaniu detoksykacyjnym, stymulującym układ odpornościowy, oddechowy i krążenia.
Wysoczyzna Osielska (314.732)
To równina morenowa, o wysokościach bezwzględnych 93-95 m n.p.m (maks. 105 m).
Na jej obszarze znajduje się większość "górnego tarasu" Fordonu.
Główną cechą wyróżniającą tę jednostkę jest występowanie piasków w warstwach powierzchniowych, przy niewielkim obszarowym udziale glin morenowych.
Pagórki eoliczne występują w okolicach Osielska, Jarużyna i Mariampola.
Charakterystyczne jest występowanie dużej liczby obniżeń o niewielkiej głębokości 2-3 m.
Obszar charakteryzuje się wysokim poziomem wód podziemnych (2-2,5 m).
Sporą część obszaru zajmują lasy, w tym największy kompleks Lasu Jastrzębie.
Rośnie on na siedlisku boru świeżego i lasu mieszanego świeżego.
Sporą powierzchnię zajmują lasy mieszane (ubogie grądy, okolice Niemcza i Żołędowa) oraz olsy.
Wysoczyzna Strzelecka (314.733)
Dominującym typem krajobrazu jest wysoczyzna morenowa płaska i falista, położona na wysokości 93-95 m n.p.m.
Podłoże zbudowane jest na przeważającej części obszaru z glin morenowych o dużej miąższości.
W rzeźbie wysoczyzny znajdują się rynny subglacjalne, z których największą jest rynna jeziora Kusowo i Dobrcz oraz mniejsze w okolicach Niewieścina, Topolna i Luszkowa.
Jeziora w nich położone powiązane są hydrograficznie z doliną Wisły.
Dominującą formą użytkowania terenu jest rolnictwo.
Gleby są dosyć żyzne (II-III klasa).
W niektórych wsiach zachowały się zespoły zabudowy dworskiej z parkami (Strzelce, Kusowo, Gądecz, Niewieścin, Luszkowo).
Przełom Doliny Wisły (314.831)
Obejmuje dwa obszary dna doliny rozdzielonej Wisłą. Graniczy z wysokimi zboczami: zachodnim Fordońskim i wschodnim Mariańskim.
Dna doliny są płaskie, wznoszące się 2-3 m ponad lustro Wisły.
Zbudowane są z piasków, przewarstwionych żwirami, mułkami i iłami.
Na powierzchni zalegają żyzne mady średnie i ciężkie (mułki, iły i piaski), o miąższości 2-3 m.
Są to holoceńskie osady rzeczne zalegające na piaszczystych osadach lodowcowych bądź bezpośrednio na utworach trzeciorzędowych (iły).
Współczesne dno doliny jest efektem zachodzących w holocenie procesów erozyjno-akumulacyjnych.
W ciągu kilku ostatnich tysięcy lat przeważa proces akumulacyjny, czyli podnoszenia się poziomu równiny zalewowej.
Wysoki jest poziom wód gruntowych (1-1,5 m). Wiosną i latem dolina bywa zalewana wodami Wisły (średnio. 5-10 dni w roku)
Dna doliny zajęte są pod uprawę, a duży odsetek powierzchni stanowią łąki.
W zawalu występują zarośla wierzbowe, będące pozostałością dawnych lasów łęgowych
 Równina Strzelecka (314.831.01) to zachodnia cześć dna Przełomu Doliny Wisły.
Jest silniej przekształcona antropogenicznie. Lasy wierzbowe i wierzbowo-topolowe występują wąskim pasem przy rzece oraz w rejonie starorzeczy.
Równina Rafy (314.831.02) - wschodnia część dna Przełomu Doliny Wisły ma bardziej naturalny charakter (brak obwałowań). Łęgi zachowały się na większej powierzchni i chronione są w rezerwacie Wielka Kępa Ostromecka oraz na północny-zachód od Rafy.
Terasa Słończa (832.314)
Obszar ten został ukształtowany przez erozyjną działalność wód glacjalnych i rzecznych.
Występują tu co najmniej 3 terasy piaszczyste, podścielone gliną morenową.
Na terasie IV (średniej) występuje rynna subglacjalna z jez. Skrzynka.
Jest ona wypełniona torfem i mułami torfiastymi.
Jest tu także kilka pagórków kemowych, a w części północnej wydmy o wysokości względnej 4-6 m.
W okolicy jez. Skrzynka występuje olsza czarna, na południe od niego bór mieszany, a na pozostałym obszarze sosna (bór świeży).
W części północno-wschodniej występuje bór suchy, a w południowo-wschodniej grądy.
|
Część południowa okolic Zakola Wisły
| . |
Część południowa
okolic Zakola Wisły:
Terasa Bydgoska
Miasto Bydgoszcz północne
Miasto Bydgoszcz południowe
Dolina Miejska Brdy
Wydmy Puszczy Bydgoskiej
Równina Łęgnowska
Łęgi Ostromeckie
Terasa Solecka
Zbocze Mariańskie
Wysoczyzna Wałdowska
|
W skład tej części wchodzą krainy należące do makroregionu Pojezierzy Wielkopolskich.
Większość południowej części zakola Wisły i okolic wchodzi w skład Kotliny Toruńskiej (315.35).
To część pradoliny Noteci-Warty lub Toruńsko-Eberswaldzkiej.
W okresie pomorskim ostatniego zlodowacenia płynęły nią wody roztopowe, wpływające szlakami sandrowymi z północy: Brdy, Gwdy, Wdy i Drwęcy oraz rzeki z południa: Wisła, Noteć. Spowodowało to utworzenie się systemu teras oraz kotlin.
Powstały rozległe poziomy terasowe erozyjno-akumulacyjne (IX - 69-72, VI - 55 m n.p.m.)
Trzy najwyższe terasy powstały podczas odpływu wód pradoliną na zachód, pozostałe są rezultatem wcinania się rzek: Wisły i Brdy.
Po wycofaniu się lądolodu (8-11 tys. lat p.n.e.), tworzyły się w kotlinie niższe poziomy terasowe z malejącym udziałem wód roztopowych.
Obniżenie wskutek erozji dna pradoliny, osuszenie wyższych poziomów terasowych sprzyjał powstaniu rozległych pól wydmowych.
Proces ten trwał w kilku fazach (chłodniejszych) 14-10 tys. lat temu.
Po ociepleniu klimatu i powstaniu zwartej pokrywy roślinności, nastąpiło utrwalenie wydm.
Terasa Bydgoska (315.352)
To piaszczysty obszar równinny, na którym mieści się m.in. zabudowany dolny Fordon.
Jako najniższy poziom pradolinnego odpływu wód (dno pradoliny), został ukształtowany w czasie ostatniej fazy zlodowacenia bałtyckiego.
Ma charakter erozyjno-akumulacyjny.
Miejscami dno sięga osadów trzeciorzędowych (iły plioceńskie w części południowej i w Brdyujściu), ale na większej części piaski czwartorzędowe mają dużą miąższość (10-60 m).
W wyniku działalności wiatru powstały niewysokie pagórki (2-3 m) na obszarze lasu Gdańskiego i Fordonu.
Duży obszar na zachód od Fordonu zajmuje las sosnowy na siedliskach boru świeżego, miejscami boru mieszanego świeżego.
W strefie płytkiego zalegania iłów występują grądy (Brdyujście).
Lasy stanowią strefę ochronną ujęcia wody głębinowej dostarczającej ok. 25% wody do miasta.
Miasto Bydgoszcz (315.353)
Na zachód od zakola Wisły znajdują się tereny pradolinne przekształcone przez człowieka.
Rzeźba terenu jest wyrównana, wprowadzone nasypy, obniżony poziom wody gruntowej oraz zastąpione naturalne zespoły roślinne przez układy antropogeniczne.
W ramach tego mikroregionu znajdują się obszary:
 Miasto Bydgoszcz północne (315.353.01) - tereny na północ od skarpy południowej (Szwederowa, Wyżyn i Kapuścisk)
Miasto Bydgoszcz południowe (315.353.02) - tereny na południe od skarpy południowej
Dolina Miejska Brdy (315.353.03)
Ujściowy odcinek Brdy i jej holoceńskiej doliny (ok. 15 km), w granicach teras, od zalewowej do III.
Podłoże stanowią piaski przewarstwione żwirami.
W strefie przybrzeżnej i zakolach zachowały się zadrzewienia olszowe i sosnowe.
Na odcinku ujściowym występują łęgi olszowo-topolowe. System zadrzewień powinien być objęty ochroną (kompleks przyrodniczo-krajobrazowy).
Wydmy Puszczy Bydgoskiej (315.354)
Jest to jeden z największych obszarów wydm śródlądowych w Polsce (obok Puszczy Kampinoskiej, Noteckiej, wydm Dolnego Śląska, południowej Wielkopolski i Równiny Biłgorajskiej).
Wydmy powstały z piasków rzecznych głównie na najwyższej IX terasie pradolinnej.
Przeważają wydmy paraboliczne, zwrócone ramionami w kierunku zachodnim.
Rzadziej są to wały wydmowe o osi na kierunku zachód-wschód lub nieregularne pagórki.
Wały wydmowe to przekształcone w wyniku ewolucji wydmy paraboliczne.
Formy wydmowe nie są w pełni wykształcone, często łączą się tworząc system wyniesień różnego kształtu.
Średnia wysokość wydm osiąga 10-25 m (wysokość bezwzględna do 104 m n.p.m., przy wyniesieniu terasy 69-71 m n.p.m).
Długość wydm wynosi średnio 1,7 km, maksymalnie 5,2 km.
Nachylenie zboczy dowietrznych wydm parabolicznych wynosi 10-13 st, a odwietrznych 19-22 st.
Obszary międzywydmowe nie tworzą typowych niecek, są natomiast często podmokłe i zatorfione z niewielkiej miąższości materiałem organicznym (0,5-1 m).
Na niewielkich powierzchniach przekształcenia eoliczne są słabsze i nie wykształciły się tam wydmy (np. okolice Wypalenisk, Trzcińca).
Kompleksy pokryte są borami sosnowymi (bór świeży).
Mikroregion obejmuje obszar krajobrazu chronionego "Wydmy Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej".
Dolina Łęgnowska (315.356)
Dno doliny Wisły w zakolu. Składa się z równin zalewowych oraz teras nadzalewowych.
Można w niej rozróżnić kilka mikroregionów najniższego szczebla:
Równina Łęgnowska (315.356.01)
To obszar zalewowy po zachodniej stronie zakola Wisły, chroniony wałami na terenie Łęgowa.
W podłożu zalegają mady, czarne ziemie i miejscami gleby bagienne.
Jest obszarem intensywnej produkcji rolnej z dużym udziałem łąk.
Wzdłuż kanałów odwadniających oraz w formie nieregularnych płatów występują zadrzewienia olszowe, topolowe i wierzbowe.
Łęgi Ostromeckie (315.356.02)
Obszar zalewowy po wschodniej stronie zakola Wisły wchodzący w całości w skład parku krajobrazowego.
Dużą powierzchnię zajmują zarośla wierzbowe i łęgi wierzbowo-topolowe.
W związku z naturalnym charakterem, występują tu liczne stawy, a większa powierzchnia jest zabagniona.
Łęgi topolowe-wierzbowe i jesionowo-wiązowe są objęte rezerwatem "Wielka Kępa Ostromecka" oraz projektowanym rezerwatem ornitologicznym "Mała Kępa".
Terasa Czarnowa (315.356.03)
Terasa nadzalewowa Wisły (36-38 m n.p.m) z zalesionymi wydmami i pagórkami.
Terasa Solecka (315.356.04)
Terasa nadzalewowa Wisły (36-38 m n.p.m), użytkowana rolniczo i miejscami zurbanizowana.
W okolicy Makowisk występują łąki i stawy rybne (ok. 70 ha). Zalesione są wydmy i formy eoliczne.
Wydmy Ostromeckie (315.357)
Obszar obejmuje wnętrze zakola Wisły po stronie wschodniej.
Jest objęty parkiem krajobrazowym.
Zajmuje piaszczyste terasy pradolinne (fragm. II, III, IV), w związku z czym dominuje krajobraz eoliczny z wydmami parabolicznymi w centralnej i zachodniej części. Wydmy osiągają 15-17 m wysokości.
Bory sosnowe zajmują siedliska boru świeżego i suchego.
W części północnej przylegającej do wysoczyzny morenowej (Ostromecko, Siedmiogórze, Wałdowo Królewskie) występują bory mieszane i ubogie grądy, a w okolicy Małej Kępy występują olsy torfowe.
Zbocze Mariańskie (315.111)
Wchodzi w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego.
Krajobraz wykazuje podobieństwo do Zbocza Fordońskiego.
Wysokie walory przyrodnicze potwierdza rezerwat przyrody "Las Mariański" ze zbiorowiskami grądowymi, borem mieszanym i łęgiem.
W strefie zboczowej znajdują się ujęcia wody mineralnej "Ostromecko".
Wysoczyzna Wałdowska (315.112)
Falista wysoczyzna morenowa sąsiadująca od wschodu ze Zboczem Mariańskim.
Charakteryzuje się dużą lesistością i żyznymi siedliskami.
Przeważają ubogie grądy. Mniejszą powierzchnie zajmują żyzne grądy (Czemlewo, Linje, Wałdowo) oraz bory mieszane (Gzin, Rafa - Lasy Rafskie).
Są tu 2 rezerwaty przyrody: "Linie" (torfowiskowy), "Reptowo" (ornitologiczny). Gleby mają wysoką przydatność rolniczą.
|
|
. |
